Soạn Nghĩa của câu (Tiếp theo) Trang 18-20 Ngữ văn 11 Tập 2
(Soạn Nghĩa của câu (Tiếp theo)
III. NGHĨA TÌNH THÁI
- Nghĩa tình thái gồm nhiều khía cạnh, trong đó hai khía cạnh quan trọng là:
– Nghĩa tình thái là sự nhìn nhận, đánh giá và thái độ của người nói đối với sự việc được đề cập đến trong câu. Nó được biểu hiện một cách đa dạng trong mỗi văn cảnh với nhiều sắc thái khác nhau như: sự tin tưởng, sự hoài nghi, sự phỏng đoán, sự đánh giá,…
– Nghĩa tình thái còn là tình câm, thái độ của người nói đối với người nghe. Để thể hiện khía cạnh nghĩa này, người ta thường đưa vào cuối mỗi câu những từ ngữ xưng hô, từ hô gọi, từ ngữ cảm thán, từ tình thái,…
- Nghĩa tình thái có thể được biểu hiện tường minh (nhờ các từ ngữ), cũng có thể hàm ẩn, nhưng câu nào cũng có nghĩa tình thái. Như đã nói ở bài trước, có thể có những câu không có nghĩa sự việc nhưng vẫn có nghĩa tình thái. Đó là những câu chỉ có các thán từ như: Chao ôi! Chà chà!,…
LUYỆN TẬP
(Soạn Nghĩa của câu (Tiếp theo)
Câu 1(Soạn Nghĩa của câu (Tiếp theo): Phân tích nghĩa sự việc và nghĩa tình thái trong các câu sau
a) Ngoài này nắng đỏ cành cam
Chắc trong ấy nắng xanh lam ngọn dừa.
(Tố Hữu, Tiếng hát sang xuân)
b) Tấm ảnh chụp hai mẹ con kia rõ ràng là mợ Du và thằng Dũng.
(Nguyên Hồng, Mợ Du)
c) Thật là một cái gong xứng đáng với tội án sáu người tử tù.
(Nguyễn Tuân, Chữ người tử tù)
d) Xưa nay hắn chỉ sống bằng giật cướp và dọa nạt. Nếu không còn sức mà giật cướp, dọa nạt nữa thì sao? Đã đành, hắn chỉ mạnh vì liều.
(Nam Cao, Chí Phèo)
Trả lời:
Câu a:
- Nghĩa sự việc: hiện tượng thời tiết nắng ở hai miền Nam – Bắc có sắc thái khác nhau.
- Nghĩa tình thái: phỏng đoán với độ tin cậy cao (từ “chắc”).
Câu b:
- Nghĩa sự việc: ảnh là của mợ Du và thằng Dũng.
- Nghĩa tình thái: khẳng định sự việc ở mức độ cao (từ “rõ ràng là”)
Câu c:
- Nghĩa sự việc: cái gông (to nặng) tương ứng với tội án tử tù.
- Nghĩa tình thái: khẳng định một cách mỉa mai (từ “thật là”).
Câu d:
- Nghĩa sự việc:
- câu thứ nhất nói về cái nghề Chí Phèo (cướp giật dọa nạt).
- câu thứ 3 là công nhận một sự thật là: hắn mạnh vì tiền.
- Nghĩa tình thái:
- nhấn mạnh bằng từ “chỉ” (câu 1).
- từ “đã đành” trong câu thứ 3 là từ tình thái hàm ý miễn cưỡng công nhận
Câu 2: Xác định những từ ngữ thể hiện nghĩa tình thái trong các câu sau:
a) Nói của đáng tội, thằng bé này chóng lớn lắm.
b) Cuộc đấu tranh chống lại kẻ thù có thể còn gay go, quyết liệt hơn nữa.
c) Nó mua chiếc áo này những hai trăm ngàn đồng đấy.
d) Anh đã hẹn đến dự sinh nhật kia mà!
Trả lời:
– Câu a: Cụm từ tình thái là nói của đáng tội (thừa nhận việc khen này không nên làm với đứa bé).
– Câu b: Từ tình thái là có thể (nêu khả năng).
– Câu c: Từ tình thái là những (đánh giá ở mức giá cả là cao).
– Câu d: Từ tình thái là kia mà (nhắc nhở để trách móc).
Câu 3: Chọn từ ngữ tình thái ở cột B điền vào chỗ trống của câu ở cột A để tạo nên câu có nghĩa tình thái phù hợp với sự việc.
Trả lời:
a) Cần điền tình thái từ hình như vào vị trí còn trống trong câu văn: “Chí Phèo… đã trông thấy trước tuổi già của hắn, đói rét và ốm đau, và cô dộc, cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau” (Nam Cao – Chí Phèo). Tình thái từ này thể hiện sự phỏng đoán chưa chắc chắn.
b) Cần điền tình thái từ dễ (thể hiện sự phỏng đoán chưa chắc chắn = có lẽ) vào chỗ trống trong câu: “Hôm nay trong ông giáo cũng có tổ tôm… họ không phải đi gọi đâu” (Thạch Lam – Hai đứa trẻ).
c) Cần điền tình thái từ tận (đánh giá khoảng cách là xa) vào chỗ trống trong câu: “Bóng bác mênh mông ngả xuống đất một vùng và kéo dài đến… hàng rào hai bên ngõ” (Thạch Lam – Hai đứa trẻ).
Câu 4: Đặt câu với mỗi từ ngữ tình thái sau đây: chưa biết chừng, là cùng, ít ra, nghe nói, chả lẽ, sự thật là, cơ mà, đặc biệt là, đấy mà.
Trả lời:
Đặt câu:
– Anh ấy chưa biết chừng cũng đang đợi chị ở đó. (cảnh báo dè dặt về sự việc)
– Tôi chiều cô đến thế là cùng!
– Ít ra, em phải hỏi anh trước khi làm chứ!
– Nghe nói chị Lan mới đỗ kì thi công chức của thành phố.
– Chả lẽ mẹ chỉ thương con đến thế thôi à?
– Sự thật là không có vụ trộm nào cả.
– Em không biết. Chị bảo cho em con búp bê cơ mà!
– Anh ta rất ngầu đặc biệt là nhà rất giàu.
– Con bé là con anh An đấy mà.