Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà thơ lớn của nền thi ca dân tộc, ông sống gần như trọn vẹn trong giai đoạn thời phòng kiến của nước nhà. Thơ ông mộc mạc bình dị nhưng lại chứa đựng nhiều ẩn ý thâm sâu. Phân tích Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm để thấy rõ hơn điều này qua từng câu thơ. Thơ của ông đã để lại nhiều ấn tượng đẹp trong lòng độc giả sau khi đọc. Và giờ đây, thế hệ trẻ lớp 10 được học, được nghiên cứu những vần thơ hay mà ông đã sáng tác.
Phân tích chi tiết bài thơ Nhàn
Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà thơ của hai ngôn ngữ, ông sáng tác cả thơ tiếng Hán và tiếng Nôm. Bài thơ số 73 được rút ra trong tập “Bạch Vân am thi tập” và được người đời về sau đặt tên là Nhàn. Nhàn như tiếng lòng của tác giả về một cuộc sống an nhàn, thanh thản, nhiều niềm vui nơi đồng quê được thể hiện khá chân thực thông qua thể thơ thất ngôn bát cú đường luật. Phân tích Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm để hiểu rõ hơn nỗi lòng của người thi sĩ.
- Hoàn cảnh sống của tác giả – 2 câu đề
Mở đầu bài thơ là hai câu đề miêu tả hoàn cảnh sống của người thi sĩ, rất đổi mộc mạc và thẩn thơi:
“Một mai một cuốc, một cần câu
Thơ thẩn dầu ai vui thú nào”
Với việc lặp lại đến 3 lần từ “một” người đọc như thấy được một khung cảnh tuy đơn sơ bình dị và có phần thiếu thốn nơi quê nghèo nhưng dù cho có ở một mình, Nguyễn Bỉnh Khiêm vẫn không hề cảm thấy mình đơn độc. Một câu thơ ngắn gọn thôi nhưng toát lên vẻ đẹp êm đềm, thanh tịnh của thiên nhiên vùng quê khu vực Bắc Bộ. Chỉ với “một cuốc” “một cần câu” hình ảnh một người nông dân hiện lên đầy chân thực, chất phác, bình dị và mộc mạc. Nguyễn Bỉnh Khiêm như một ông lão nông nhàm, sống thảnh thơi với thú vui làm vườn câu cá. Đây ắt hẳn là cuộc sống mà nhiều con người ở thời phong kiến, không chỉ riêng có Nguyễn Bỉnh Khiêm mơ ước. Những sự thật đã chứng minh rằng không phải ai cũng để can đảm để vứt bỏ chốn quan trường. Qua câu thơ này, ắt hẳn ta sẽ thấy một cuộc đời, một con người chính các công việc của nhà nông ấy, tuy vất vả nhưng lại vô cùng ấm áp và gần gũi.
Việc sử dụng thêm đông từ “thơ thẩn” càng thấy người thi sĩ đang rất an phận, khoan thai, thỏa mãn với cuộc sống hiện tại cho dù ngoài kia là chốn vui vẻ đông người. Ông chọn cuộc sống bình yên nơi thôn quê, một cuộc sống đáng ngưỡng mộ của nhiều người. Đúng vậy, chỉ có gần gũi, vui bên thú chơi câu cá tao nhã, thanh đạm mới có thể làm cho nhân vật trữ tình của chúng ta phải thơ thẩn mà không cần bận tâm đến người khác nói gì, hay nghĩ gì, làm gì.
Tóm lại, nhịp thơ của câu đầu 2/2/3 thể hiện sự khẳng định, quyết tâm có thể cả sự thách thức mà tác giả đã đặt ra. Chính nhịp thơ này đã tạo cho câu thơ có sức chuyển mạnh mẽ. Ta thấy rằng, đây không chỉ là lời nói khẳng định thông thường những gì mình trải qua mà tác giả Nguyễn Bỉnh Khiêm qua đó muốn khẳng định sự quyết tâm vượt qua những khó khăn, sự vất vả trong cuộc đời đầy xô bồ, đổi thay.
- Quan niệm sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm – 2 cầu thực
Phân tích Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm ở 2 câu thực, càng khắc học chân dung “lão nông Nguyễn Bỉnh Khiêm” vô cùng rõ nét qua quan điểm sống của người:
“Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người đến chốn lao xao”
Trong những năm tháng từ bỏ áo quan trở về thôn quê ở ẩn, hai câu thơ chính là tuyên ngôn sống của ông. Ông nhận mình rất “dại” khi tìm về chốn hoang sơ hẻo lánh để sống, những đây ắt hẳn là cái “dại” mà không phải ai cũng làm được có được. Ông đã lột tả hết tất cả phong thái của mình thông qua những từ ngữ vô cùng khéo léo. Ông vẫn khẳng định, việc chọn chốn quan trường vẫn là việc làm của người “khôn” như một cách vừa khen vừa chê cực kỳ tinh tế. Ông khen mình chê người và ông chê mình khen người đan xen hài hòa qua cách dùng từ đối lập “dại” – “khôn”, “vắng vẻ” – “lao xao”. Nhưng rốt cuộc Nguyễn Bỉnh Khiêm có phải đang ở ẩn để trốn tránh trách nhiệm với đất nước hay không ? Với thời thế nhiều chuyển biến như hiện tại, thì nơi vắng vẻ thực sự là chốn bình yên để dung nạp một cốt cách thanh cao cùng với tâm hồn người thi sĩ.
- Cuộc sống bình dị của Nguyễn Bỉnh Khiêm ở thôn quê – 2 câu luận
Thông qua hai câu thơ luận, người đọc đã có cái nhìn rất đầy đủ và toàn diện về cuộc sống đơn giản, thanh cao. Cùng với đó là sự bình dị của Nguyễn Bỉnh Khiêm:
“Thu ăn măng trúc đông ăn giá
Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao”
Với hai câu thơ thôi nhưng gần như ông đã lột tả được toàn bộ cuộc sống từ sinh hoạt đến ăn uống của một “lão nông chính hiệu”. Mùa nào thì có thức ăn đặc trưng đó, không hề có sự xuất hiện của sơn hào hải vị nhưng đây đều là những thức ăn sẵn có, đậm đà hương vị thôn quê và tác giả đã thể hiện nó ra một cách rất hài lòng. Mùa thu thì ăn măng trúc ở trên rừng, mùa đông thì ăn giá đỗ tự làm. Chỉ từng đó thôi cũng đủ để ta cảm nhận vùng đất miền Bắc rất đầy đủ thức ăn, thiên nhiên hào phóng đến nhường nào. “Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao”, ăn uống đơn giản thì sinh hoạt cũng không kém phần nhẹ nhàng và thanh tao. Qua hai câu thơ ta không hề thấy bất cứ sự khắc khổ, chấp nhận an phận nào mà sự bằng lòng, thỏa mãn, thiên nhiên hòa với con người làm một.
- Triết lý sống của bài thơ Nhàn – 2 câu kết
Phân tích Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm ở 2 câu kết ta càng thấm đẫm hơn tinh thần, cố cách và những suy nghĩ thanh cao người người thi sĩ:
“Rượu đến cội cây ta sẽ uống
Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao”
Hai câu thơ cuối như một lời chiêm nghiệm, đúc rút lại triết lý của tác giả trong thời gian ông từ bỏ chốn quan trường ở ẩn. Đối với người tài hòa, giỏi giang thì phú quý đối với họ không phải là điều gì không thể. Ông cũng từng là một người phú quý khi đỗ Trạng Nguyên, tiền bạc, của cải không hề thiếu. Nhưng ông lại không hề có tham vọng và cũng không mảy may nghĩ đến chúng.
Ông xem “phú quý tựa chiêm bao” như một giấc mơ và khi tỉnh thì giấc mơ đó sẽ biến mất mà thôi. Đây là cách nhìn nhận cuộc đời đầy sâu sắc và triết lý mà không phải người làm quan nào cũng hiểu được. Với một người ưa cuộc sống an nhàn nơi thôn quê nghèo thì vật chất là hư vô, nhưng lòng yêu nước của ông thì vẫn nằm đó thầm lặng nhất, toàn vẹn nhất. Hai câu kết thúc bài thơ một cách hoàn hảo.
Kết bài
Với việc phân tích Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm chỉ qua 8 câu thơ thôi đã đủ khiến cho chúng ta khâm phục và ngưỡng mộ cốt cách, phong thái và tinh thần của ông. Ông là một người con yêu nước, coi trọng cốt cách, lối sống thanh tao đáng để học hỏi. Bài thơ thất ngôn bát cú đường luật có kết cấu chặt chẽ, ý thơ tuy đơn giản, hình ảnh gần gũi chân thực nhưng lại toát lên nhiều hàm ý sâu xa, một cốt cách đáng ngưỡng mộ của Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Có thể thấy rằng, chân dung Nguyễn Bỉnh Khiêm thể hiện khá rõ nét qua bài thơ Nhàn mà tác giả đã tâm huyết đặt bút viết nên. Từ bức chân dung giản dị, mộc mạc ấy đã toát lên vẻ đẹp nhân cách cao quý của ông, cho đến vẻ đẹp trí tuệ tuyệt vời của bậc đại Nho mà tên tuổi lưu danh muôn thuở. Để bây giờ, bao nhiêu thế hệ trẻ Việt đều biết đến ông qua những câu thơ để lại.