I – GIỚI THIỆU QUA VỀ BÀI THƠ
Tác giả: Phạm Tiến Duật sinh năm 1941 và mất năm 2007, quê ông ở huyện Thanh Ba, Tỉnh Phú Thọ. Năm 1964 ông gia nhập quân đội, hoạt động truyên tuyến đường Trường Sơn và trở thành một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mĩ cứu nước.
Tác phẩm:
– Bài thơ Tiểu đội xe không kính được đưa vào tập thơ Vầng Trăng quầng lửa của tác giả.
– Bố cục của bài thơ có thể chia thành ba phần sau:
+ Hai khổ thơ đầu: Tác giả nói về tư thế hiên ngang khi ra trận của những người lính lái xe trong cuộc kháng chiến chống Mĩ.
+ Bốn khổ thơ tiếp theo của bài thơ: Là nói về sự ngang tàng, tinh thần lạc quan của những người lính lái xe Trường Sơn.
+ Các khổ thơ còn lại: Nói lên ý chí chiến đấu vì miền Nam trong thời ký chống Mĩ.
II – ĐỌC VÀ HIỂU VĂN BẢN Bài thơ về tiểu độ xe không kính
Câu 1: Bài thơ về tiểu đội xe không kinh, nhan đề bài thơ có gì khác lạ? Một hình ảnh nổi bật trong bài thơ là những chiếc xe không kính. Vì sao có thể nói hình ảnh ấy là độc đáo?
Gợi ý trả lời:
– Bài thơ Tiểu đội xe không kính có một nhan đề rất độc đáo, sáng tạo của tác giả. Hình ảnh những chiếc xe không có kính là một hình ảnh nổi bật trong bài thơ. Bởi đó là một phát hiện thú vị của tác giả, thể hiện sự gắn bó am hiểu hiện thực khốc liệt của chiến tranh trên tuyến đường Trường Sơn. Tác giả đã đặt từ “bài thơ” ở đầu tiên đã tạo nên một giọng điệu riêng. Ta cũng thấy được chất thơ của hiện thực khắc nghiệt, sự lãng mạn của tuổi trẻ trong cuộc chiến vì độc lập tự do của Tổ quốc. Tác giả đã cho người đọc cảm thấy cuộc chiến đấu khốc liệt, gian khổ nhưng lại là một bài thơ. Và cuộc đời người chiến sĩ cũng là một bài thơ đầy bi tráng, oai hùng.
Câu 2: Những chiếc xe không kính đã làm nổi bật người lái xe trên tuyến đường Trường Sơn. Em hãy phân tích hình ảnh người lính lái xe trong bài thơ (Chú ý: Tư thế hiên ngang, tinh thần dũng cảm bất chấp khó khăn nguy hiểm, niềm vui sôi nổi của tuổi trẻ trong tình đồng đội, ý chí chiến đấu vì miền Nam).
Gợi ý trả lời:
– Trong bài thơ về tiểu đội xe không kính, người lái xe trên tuyến đường Trường Sơn được làm nổi bật qua tư thế ung dung, lạc quan yêu đời trước hoàn cảnh gian nguy. Điều đó càng tôn thêm phẩm chất của người lính. Dù cho “gió xoa vào mắt đắng”, dù cho “mưa tuân mưa xối” những người lính ấy vẫn nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim, thấy sao trời và đột ngột cánh chim. Một loạt hình ảnh vụt hiện tạo ra những cảm giác, ấn tượng vừa quen, vừa lạ. Vô cùng đẹp đẽ và hiên ngang. Tuy giian khổ biết bao, nhưng họ vẫn có một tinh thần của người lính tuổi trẻ rất yêu nước, vẫn rất yêu đời.
-“Không có kính, ừ thì có bụi,
Bụi phun tóc trắng như người già.
Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha.”
Qua bốn câu thơ trên tác giả đã tả thực tế, những tiếng “ừ” nghe cũng rất đời thường và ngang tàng chất lính ấy như thể thách thức cùng gian khó: Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi. Chấp nhận và sống chung với những gì mình đang có một cách rất thoải mái và ung dung. Dù hoàn cảnh khó khăn đến thế nào đi nữa thì tình cảm đồng đội của những những người lính vẫn vô cùng thắm thiết, cùng nhau nấu, cùng nhau ăn, cùng chùng bát đĩa và sống với nhau như anh em trong gia đình“Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời/ Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy”
–Tất cả họ đều mang trong mình một ý chí, một quyết tâm giải phòng miền Nam thân yêu: Xe vẫn chạy vì Miền Nam phía trước/ Chỉ cần trong xe có một trái tim”. Đúng là chỉ cần trong xe có một trái tim, trái tim người lính, là sứ mệnh vinh quang của tuổi trẻ Hồ Chí Minh trên đường ra trận chiến đấu vì Miền Nam phía trước, vì độc lập dân tộc. Hai câu thơ mang một triết lí đơn giản nhưng lại rất đỗi chân thực và nó mang tầm thời đại. Tác giả đã khắc họa lên một bức chân dung về người lính lái xe trong bài thơ về tiểu đội xe không kính, tràn đầy sức sống, là bức chân dung của niền tin chiến thắng.
Câu 3: Em có nhận xét gì về ngôn ngữ, giọng điệu của bài thơ này. Những yếu tố đó đã góp phần như thế nào trong việc khắc họa hình ảnh những người lính lái xe ở Trường Sơn?
Gợi ý trả lời:
- Nhận xét về ngôn ngữ, giọng điệu của bài thơ đó là ngôn ngữ rất gần với lời nói thường ngày, tự nhiên, mang tính khẩu ngữ, vô cùng sinh động và khoẻ khoắn. Trong khi đó giọng điệu bài thơ mang âm hưởng sự vui tươi, nhí nhảnh, hóm hỉnh và trẻ trung, căng tràn sức sống, sức trẻ.
- Những yếu tố này đã góp phần quan trọng trong việc khắc họa hình ảnh người chiến sĩ lái xe Trường Sơn trong thời kỳ kháng chiến chống Mĩ. Bài thơ mang một giọng điệu ngang tàng có cả chất nghịch ngợm phù hợp với đối tượng mà tác giả miêu tả là những chàng trai trong chiếc xe không có kính: “Không có kính không phải vì xe không có kính/ Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi“
Câu 4: Cảm nghĩ của em về thế hệ trẻ thời kháng chiến chống Mĩ qua hình ảnh người lính trong bài thơ? So sánh hình ảnh người lính ở bài thơ này và ở bài Đồng chí.
Gợi ý trả lời:
– Qua bài thơ tiểu đội xe không kính, em cảm thấy thế hệ trẻ thời kháng chiến chống Mĩ thật ung dung, luôn chủ động, và họ luôn mang trong mình một tinh thần lạc quan, yêu đời. Họ không sợ khó khăn, không sợ thiếu thốn hay hiểm nguy. Những người lính trẻ ấy luôn có một ý chí chiến đấu kiên cường vì sự thống nhất, bình yên của đất nước.
– Điểm khác nhau: Hình ảnh người lính ở Bài thơ về Tiểu đội xe không kính và ở bài Đồng chí có sự khác nhau về giai đoạn lịch sử: Bài tiểu đội xe không kính viết về những người lính trong thời kỳ chồng Mĩ. Còn bài Đồng chí viết về những người lính trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Bài thơ Đồng chí ngợi ca tình đồng chí, đồng đội, còn bài thơ về tiểu đội xe không kính lại khắc họa vẻ đẹp hiên ngang của người lính lái xe trong cuộc chiến đấu.
– Điểm giống nhau: Cả hai bài thơ đều nói lên được lí tưởng chiến đấu cao cả, ý chí vượt qua mọi khó khăn, thiếu thốn, gian khổ trong cuộc kháng chiến. Và những người lính trong hai bài thơ đều mang tinh thần lạc quan và tình cảm đồng chí, đồng đội sâu sắc.
II – LUYỆN TẬP TÌM HIỂU BÀI THƠ VỀ TIỂU ĐỘI XE KHÔNG KÍNH
Câu 1: Học thuộc lòng bài thơ?
Gợi ý cách học thuộc:
Đây là bài thơ hấp dẫn, các bạn có thể học theo lối truyền thống vừa đọc thuộc vừa chép ra giấy cho dễ nhớ. Các bạn cũng có thu âm lại hoặc vẽ lại theo cách diễn đạt của mình để có thêm cảm hứng đọc thuộc. Bài thơ được viết với ngôn ngữ và giọng điệu đặc sắc, độc đáo nhưng lại gần gũi nên chúng ta sẽ dễ học thuộc được bài thơ.
Câu 2: Những cảm giác, ấn tượng của người lái xe trong chiếc xe không kính trên đường ra trận đã được tác giả diễn tả hết sức cụ thể, sinh động. Em hãy phân tích khổ thơ thứ hai để làm rõ điều ấy.
Gợi ý trả lời:
Trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính, những cảm giác, ấn tượng của người lái xe trong chiếc xe không kính trên đường ra trận đã được tác giả diễn tả hết sức cụ thể, sinh động. Và điều đó được thể hiện rất rõ qua khổ thơ thứ hai:
“Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa như ùa vào buồn lái”
Gió trên đường đi ùa vào buồng lái, khiến cho đôi mắt của người lính bị cay. Ở đây tác giả dùng từ “đắng” để diễn tả cảm giác ấy, khiến cái cảm giác cay, khó chịu vì gió ở mắt được vị giác hóa, nó chân thực hơn. Gian nan trên đường là vậy nhưng con đường ấy vẫn chạy thẳng vào trái tim của những người lính. Và họ đã hòa vào khung cảnh, cảnh vật trên đường đi, sao trời. Rồi những cánh chim sa như sa vào buồng lái của người lính lái xe. Mọi thứ được tác giả khắc họa một cách gần gũi, rõ nét hơn. Ở khổ thơ này ta thấy tác giả đã dùng phép phóng đại, ẩn dụ: chạy thẳng vào tim, như sa như lùa vào buồng lái… khiến không gian trong xe và ngoài xe như hòa vào làm một, người lính và chiếc xe không kính có thêm những người bạn, người đồng hành trên đường vào chiến trường.