Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận rất cần thiết. Nó sẽ hỗ trợ em làm bài tập làm văn tốt hơn, hấp dẫn hơn. Để sử dụng thành thạo các yếu tố này, em cần luyện tập thường xuyên.
I. Yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận
Câu 1: Đọc các đoạn văn sau và trả lời câu hỏi.
a) Sau nữa, việc săn bắt thứ “vật liệu biết nói” đó, mà lúc bấy giờ người ta gọi là “chế độ lính tình nguyện” (danh từ mỉa mai một cách ghê tởm) đã gây ra những vụ nhũng lạm hết sức trắng trợn.
Đây! Chế độ lính tình nguyện ấy được tiến hành như thế này: vị “chúa tỉnh”- mỗi viên công sứ ở Đông Dương quả là một vị “chúa tỉnh”- ra lệnh cho bọn quan lại dưới quyền, trong một thời hạn nhất định phải nộp cho đủ một số người nhất định. Bằng cách nào, điều đó không quan trọng. Các quan cứ liệu mà xoay xở. Mà cái ngón xoay xở […] thì các ông tướng ấy thạo hết chỗ nói, nhất là xoay xở làm tiền.
Thoạt tiên, chúng tóm những người khoẻ mạnh, nghèo khổ, những người này chỉ chịu chết thôi không còn kêu cứu vào đâu được. Sau đó, chúng mới đòi đến con cái nhà giàu. Những ai cứng cổ thì chúng tìm ngay ra dịp để sinh chuyện với họ hoặc với gia đình họ, và nếu cần, thì giam cổ họ lại cho đến khi họ phải dứt khoát chọn lấy một trong hai con đường: “đi lính tình nguyện, hoặc xì tiền ra”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b) Ấy thế mà trong một bản bố cáo với những người bị bắt lính, phủ toàn quyền Đông Dương, sau khi hứa hẹn ban phẩm hàm cho những lính sẽ còn sống sót và truy tặng những người sẽ hy sinh “cho Tổ quốc”, đã trịnh trọng tuyên bố rằng:
“Các bạn đã tấp nập đầu quân, các bạn đã không ngần ngại rời bỏ quê hương xiết bao trìu mến để người thì hiến dâng xương máu của mình như lính khố đỏ, kẻ thì hiến dâng cánh tay lao động của mình như lính thợ”.
Nếu quả thật người An Nam phấn khởi đi lính đến thế, tại sao lại có cảnh, tốp thì bị xích tay điệu về tỉnh lỵ, tốp thì trước khi xuống tàu, bị nhốt trong một trường trung học ở Sài Gòn, có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn? Những cuộc biểu tình đổ máu ở Cao Miên, những vụ bạo động ở Sài Gòn, ở Biên Hoà và ở nhiều nơi khác nữa, phải chăng là những biểu hiện của lòng sốt sắng đầu quân “tấp nập” và “không ngần ngại”?
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
Câu hỏi:
– Vì sao đoạn trích (a) có yếu tố tự sự nhưng không phải là văn bản tự sự? Còn đoạn trích (b) có yếu tố miêu tả nhưng không phải là văn bản miêu tả?
– Giả sử đoạn trích (a) không có những chi tiết cụ thể kể lại một kiểu bắt lính kì quặc và tàn ác, liệu ta có thể lường hết được việc mộ lính “tình nguyện” đã gây ra sự nhũng lạm trắng trợn đến mức nào không? Còn ở đoạn trích (b) nếu thiếu những dòng miêu tả sinh động về những người lính Việt Nam bị xích tay, hay bị nhốt trong trường học, “có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn” thì ta có hình dung rõ sự giả dối, lừa gạt trong lời rêu rao về “lòng sốt sắng đầu quân tấp nập và không ngần ngại” được không?
– Từ việc tìm hiểu trên, em có nhận xét gì về vai trò của các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận?
Trả lời:
– Đoạn trích (a) có yếu tố tự sự nhưng không phải là văn bản tự sự. Vì kể chỉ là phương thức biểu đạt => Kể lại những thủ đoạn thực dân Pháp bắt dân thuộc địa.
+ Đoạn trích (b) có yếu tố miêu tả nhưng không phải là văn bản miêu tả. Vì miêu tả cũng chỉ là phương thức biểu đạt => Tả lại sự khổ sợ, đau đớn của những người bị bắt đi lính.
=> Đoạn trích (a) không phải văn bản tự sự, đoạn trích (b) không phải là văn bản miêu tả. Vì mục đích chính của tác giả không phải miêu tả. Mà đó là để tố cáo, vạch trần tội ác, sự lừa bịp của bọn thực dân Pháp.
– Nếu đoạn trích (a) không có những chi tiết cụ thể. Là kể lại một kiểu bắt lính kì quặc và tàn ác. Ta không thể lường hết được việc mộ lính “tình nguyện” đã gây ra gì. Chúng đã gây ra sự nhũng lạm trắng trợn đến mức kinh khủng.
+ Đoạn trích (b) nếu thiếu những dòng miêu tả sinh động về những người lính Việt Nam. Họ bị xích tay, hay bị nhốt trong trường học. “Có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn”. Ta cũng không thể hình dung rõ sự giả dối, lừa gạt của chúng. Trong khi chúng rêu rao về “lòng sốt sắng đầu quân tấp nập và không ngần ngại”.
– Từ việc tìm hiểu trên, em thấy các yếu tố tự sự và miêu tả rất quan trọng. Nó làm cho bài văn nghị luận thêm sống động, không bị khô khan và có sức thuyết phục cao.
Câu 2: Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi
Các dân tộc anh em trên đất nước chúng ta đã sáng tạo ra muôn vàn truyện anh hùng đẹp. Các dân tộc anh em trên đất nước ta đã sẵn sáng tạo ra muôn vàn truyện anh hùng đẹp. Có truyện đã trở thành trường ca lớn, như Đam Săn, Xinh Nhã v.v… Riêng Chàng Trăng của dân tộc Mơ-Nông và Nàng Han của dân tộc Thái là hai truyện có nhiều nét rất giống với truyện Thánh Gióng ở miền xuôi.
Mẹ chàng trăng đã nằm mơ thấy một con thỏ trắng nhảy qua ngực mà thụ thai đẻ ra chàng. Sợ tù trưởng phạt vạ, mẹ chàng bỏ chàng trên rừng, phó mặc cho trời đất. Suốt ngày chàng không nói, không cười, chỉ thích chơi khiên(a) đao. Sau đó, chàng cưỡi ngựa đá khổng lồ do trời đất cho, đi giết một tên bạo chúa đến chiếm đất rồi cuối cùng biến vào một mặt trăng để đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc.
Còn nàng Han là một cô gái thông minh dũng cảm, lớn lên đi đánh giặc ngoại xâm. Quân nàng liên kết với người Kinh, theo cờ lệnh bằng chăn dệt chỉ ngũ sắc(b) của nàng mà đánh tan được giặc. Mường bản đang vui thắng trận thì nàng hóa thành tiên lên trời, sau khi tắm ở sông Nậm Bờ, để lại trên bờ thanh gươm nàng đã dùng diệt giặc. Từ đấy, hằng năm đến ngày nàng lên trời, dân bản mường lại mở hội rước cờ nàng Han, vui chơi rồi kéo ra sông Nậm Bờ tắm. Và trên dãy núi Pu-keo vẫn còn đền thờ nàng Han ở chân rừng, gần đấy có những vũng, những ao chi chít nối tiếp nhau là vết chân voi ngựa của quân nàng Han và quân đội của người Kinh.
So sánh với những truyện nói trên, chúng ta thấy truyện Thánh Gióng thực sự là một bản anh hùng ca và là anh hùng ca của người Việt cổ.
(Theo Cao Huy Đỉnh, Người anh hùng làng Gióng)
Câu hỏi:
a) Tìm những yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn và cho biết tác dụng của chúng.
b) Vì sao trong đoạn trích tác giả lại không kể đầy đủ và cặn kẽ truyện Chàng Trăng vàNàng Han, mà chỉ tả cụ thể một số hình ảnh và kể kĩ một số chi tiết trong những câu chuyện ấy?
Trả lời:
a) Những yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn và tác dụng của chúng là:
+ Yếu tố tự sự:
* Kể lại câu chuyện người mẹ gặp mộng đẻ ra Chàng Trăng và chàng đã giết tên bạo chúa, sau đó bay về mặt trăng.
* Kể lại chi tiết Nàng Han đánh quân xâm lược. Sau đó hóa tiên, tắm rửa rồi bay về trời.
=> Tác dụng: Nhấn mạng chàng Trăng, Nàng Han cũng là những nhân vật mang tính truyền thuyết. Đều là những vị thần được gửi xuống trần gian.
+ Yếu tố miêu tả:
* một con thỏ trắng nhảy qua ngực.
* suốt ngày chàng không nói, không cười, chỉ thích chơi khiên đao.
* biến vào một mặt trăng để đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc.
=> Tác dụng: Làm cho bài văn trở nên sinh động, đẹp đẽ hơn.
– Trong đoạn trích tác giả lại không kể đầy đủ và cặn kẽ truyện Chàng Trăng và Nàng Han, mà chỉ tả cụ thể một số hình ảnh và kể kĩ một số chi tiết trong những câu chuyện ấy vì:
+ Việc kể và tả không phải mục đích chính mà tác giả hướng tới trong văn bản này.
+ Mục đích chính là tác giả muốn nhấn mạnh, khẳng định sự sáng tạo của các dân tộc anh em về nhiều người anh hùng => Yếu tố miêu tả và tự sự dùng làm sự kết nối giữa các luận điểm.
Câu 3: Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết: Khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận, cần chú ý những điều gì?
Trả lời:
– Khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận, em cần chú ý:
+ Không được lạm dụng yếu tố tự sự và miêu tả, vì mục đích chính là nghị luận. Nếu lạm dụng sẽ khiến bài văn trở thành bài văn miêu tả, tự sự. Ví dụ, trong bài văn Nghị luận về tác dụng của đọc sách. Em cần kể lại câu chuyện về một người thích sách. Nếu quá sa đà thì sẽ biến thành bài văn tự sự, kể chuyện. Sẽ khiến bài văn lan man, không đúng trọng tâm.
+ Chỉ dùng yếu tố này khi muốn bài văn bớt nhàm chán, hoặc dùng để liên kết các luận điểm. Nên sử dụng tóm tắt với yếu tố tự sự, miêu tả. Em có thể chỉ cần sử dụng 2, 3 câu văn để diễn giải lại.
Ví dụ: Nghị luận về tác hại của việc hút thuốc
Yêu tố miêu tả:
Hàng ngày, chúng ta có thể bắt gặp rất nhiều hình ảnh xấu xí về việc hút thuốc. Những làn khói phả ra trong các quán ăn, trong gia đình, thậm chí ngay cả trong trường học. Đi đâu cũng thấy người đang cầm điều thuốc trên tay.
II. Luyện tập Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận
Câu 1: Chỉ ra các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận dưới đây và cho biết tác dụng của chúng.
Sắp Trung thu. Trời xứ Bắc hẳn trong, trăng hẳn tròn và sáng. Đêm trước rằm đầu tiên từ ngày bị giam giữ. Mười mấy ngày qua, trừ cái bực mình ban đầu khi bị bắt vô cớ, cái khẳng định mình vẫn là khách tự do, chỉ là một xâu những sự vật lỉnh kỉnh, lích kích đáng lạ, đáng cười, đáng ghét của bộ mặt nhà giam. Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ, lồng trong bóng cây. Đêm nay rất đẹp. Trong lòng rạo rực bao nỗi niềm. Cầm lòng không đậu, người tù phải thốt lên:
“Đối thử lương tiêu nại nhược hà”
(Cảnh đẹp đêm nay, khó hững hờ)
[…] Vậy trước cảnh đẹp đêm nay, trước cái đẹp đêm lành này (đối thử lương tiêu), biết làm sao bây giờ (nại nhược hà)? Một câu hỏi hay một câu than đều có nghĩa. Nó là dấu hiệu của một tâm trạng dạt dào nên sinh băn khoăn. Hơn nữa, bối rối, xao xuyến. Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức, muốn chan hòa, muốn giãi bày, bộc lộ. Phải đi ra với đêm, phải tắm mình trong nguyệt, phải vui, phải làm thơ. Tâm trạng người tù như vậy nhưng người tù đành như phải làm lơ. Như đành để mặc cho đêm đẹp đêm lành, cho trăng mời trăng giục. Nghĩa là bao nhiêu dạt dào trước trăng trước đêm, trước cái đẹp cái lành, phải ẩn vào bên trong, vùi vào im lặng.
(Lê Trí Viễn, Một số bài giảng thơ văn Chủ tịch Hồ Chí Minh)
Trả lời:
– Các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận tác dụng của chúng là:
+ Yếu tố tự sự:
* Sắp Trung thu.
* Mười mấy ngày qua, trừ cái bực mình ban đầu khi bị bắt vô cớ, cái khẳng định mình vẫn là khách tự do,
chỉ là một xâu những sự vật lỉnh kỉnh, lích kích đáng lạ, đáng cười, đáng ghét của bộ mặt nhà giam.
=> Tác dụng: thông báo đến người đọc hoàn cảnh sáng tác bài thơ và tâm trạng của nhà thơ trong đêm trăng sáng.
+ Yếu tố miêu tả:
* Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về.
* Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức, muốn chan hòa, muốn giãi bày, bộc lộ. Phải đi ra với đêm, phải tắm mình trong nguyệt, phải vui, phải làm thơ.
=> Tác dụng: làm hiện ra trước mắt người đọc một đêm trăng thật đẹp và tâm hồn phơi phới niềm tin yêu của người thi sĩ.
– Cả hai yếu tố miêu tả và tự sự đều có ý nghĩa. Nó khắc họa thành công tình yêu thiên nhiên say đắm của bác Hồ.
Câu 2: Nếu viết bài tập làm văn theo đề bài “Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen” thì em có cần vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài làm không? Vì sao?
Trả lời:
– Nếu viết bài tập làm văn theo đề bài “Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen” thì em sẽ vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài làm. Vì:
+ Yếu tố tự sự sẽ giúp em kể lại được những kỷ niệm thật đẹp đối với đầm sen:
* Đêm hè, ngồi trước đầm sen nghe bà kể về những câu chuyện cổ tích, du dương.
* Giữa trưa hè, em ngồi thuyền cùng các bác ra giữa đầm sen để thu hoạch hạt sen.
+ Yếu tố miêu tả sẽ giúp em phác hoạ được vẻ đẹp rạng ngời, thuần khiết của đầm sen:
* Bông sen hồng nở hết cực, lấp lố bên trong là màu vàng tươi của ngụy.
* Lá sen to, vào mỗi buổi sáng còn đọng lại những giọt sương sớm trông thật đẹp mắt.
* Mùa hè ngồi trước đầm sen. Em sẽ ngửi thêm mùi thơm thoang thoảng, dịu mát xua tan đi cái oi bức.
=> Sử dụng yếu tố miêu tả và tự sự sẽ giúp bài văn của em thêm phần sinh động và có sức thuyết phục.