Soạn Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu trang 157 – 159, sách giáo khoa Ngữ Văn 11 tập 1
(Soạn Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu)
I – TRẬT TỰ TRONG CÂU ĐƠN
Câu 1 (Soạn Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu): Đọc đoạn trích sau, chú ý trật tự các bộ phận câu được in đậm và trả lời câu hỏi:
“Hắn móc đủ mọi túi, để tìm một cái gì, hắn giơ ra: Đó là một con dao nhỏ, nhưng rất sắc. Hắn nghiến răng nói tiếp:
– Vâng, bẩm cụ không được thì con phải đâm chết dăm ba thằng, rồi cụ bắt con giải huyện.”
(Nam Cao, Chí Phèo)
a) Có thể sắp xếp phần in đậm theo trật tự “rất sắc, nhưng nhỏ” mà câu vẫn phù hợp với mạch ý trong đoạn văn được không?
b) Việc sắp xếp theo trật tự “nhỏ, nhưng rất sắc” có tác dụng như thế nào đối với sự thể hiện ý nghĩa của câu và sự liên kết ý trong đoạn văn?
c) So sánh với trật tự của các từ ngữ đó trong trường hợp sau: “Hắn có một con dao rất sắc nhưng nhỏ. Dao ấy thì chặt làm sao được cành cây to này?”
Trong mỗi trường hợp trên đây, trật tự sắp xếp các bộ phận câu có mục đích gì? (xét trong quan hệ về ý nghĩa với các câu đi trước, đi sau).
Trả lời:
a) Có thể sắp xếp phần in đậm theo trật tự “rất sắc, nhưng nhỏ” mà câu vẫn phù hợp với mạch ý trong đoạn văn được không?
– Có thể sắp xếp phần in đậm theo trật tự “rất sắc, nhưng nhỏ” không làm thay đổi ngữ nghĩa của câu. Tuy nhiên, việc sắp xếp như vậy lại không phù hợp với mạch ý trong đoạn văn của Nam Cao.
b) Việc sắp xếp theo trật tự “nhỏ, nhưng rất sắc” có tác dụng như thế nào đối với sự thể hiện ý nghĩa của câu và sự liên kết ý trong đoạn văn?
– Nếu chúng ta sắp xếp theo trật tự “nhỏ, nhưng rất sắc” có tác dụng làm nổi bật lên độ sắc bén của con dao, không làm ảnh hưởng đến sự liên kết trong đoạn văn. Song mục đích chính trong đoạn văn là đe dọa Bá Kiến của Chí Phèo sẽ bị giảm đi rõ rệt.
c) So sánh với trật tự của các từ ngữ đó trong trường hợp sau: “Hắn có một con dao rất sắc nhưng nhỏ. Dao ấy thì chặt làm sao được cành cây to này?”
Trong mỗi trường hợp trên đây, trật tự sắp xếp các bộ phận câu có mục đích gì? (xét trong quan hệ về ý nghĩa với các câu đi trước, đi sau)
– Trong trường hợp “Hắn có một con dao rất sắc nhưng nhỏ. Dao ấy thì chặt làm sao được cành cây to này?” người nói muốn nhấn mạnh vào việc con dao quá nhỏ không thể chặt được cành cây.
– Còn trong trường hợp đoạn văn của Nam Cao sắp xếp theo trật tự “nhỏ nhưng rất sắc” với mục đích đe dọa Bá Kiến. Như vậy, tùy từng tình huống giao tiếp chúng ta cần sắp xếp trật tự từ sao cho hiệu quả cao nhất.
Câu 2 (Soạn Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu): Một học sinh Trung học cơ sở còn lưỡng lự trong việc lựa chọn giữa hai cách viết sau đây. Anh (chị) hãy giúp em đó lựa chọn cách viết tối ưu và giải thích lý do của sự lựa chọn đó.
A – Bạn em nhỏ người nhưng rất thông minh. Thầy giáo đã đưa bạn ấy vào đội tuyển học sinh giỏi.
B – Bạn em rất thông minh, nhưng nhỏ người. Thầy giáo đã đưa bạn ấy vào đội tuyển học sinh giỏi.
Trả lời:
Chọn đáp án A “Bạn em nhỏ người nhưng rất thông minh. Thầy giáo đã đưa bạn ấy vào đội tuyển học sinh giỏi” là hợp lý nhất. Bởi lựa chọn cách sắp xếp trật tự câu “nhỏ người nhưng rất thông minh” sẽ nhấn mạnh được sự thông minh của bạn ấy, dẫn đến việc được thầy giáo đưa vào đội tuyển học sinh giỏi.
Câu 3 (Soạn Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu):
Trả lời:
a) Hai trạng ngữ “ Một đêm khuya” và “sáng hôm sau” được đặt ở đầu câu. Đây là hai trạng ngữ chỉ thời gian nhằm giúp người đọc xác định được thời gian cho các sự việc diễn ra.
b) Trong câu này trạng ngữ “một buổi sáng tinh sương” được đặt ở giữa câu nhằm tạo sự liên kết với câu văn “một anh đi thả ống lươn” trước đó.
c) Trong câu này trạng ngữ “đã mấy năm” được đặt ở cuối câu nhằm nhấn mạnh thời gian Mị bị kìm kẹp trong nhà thống lý Pá Tra.
II – TRẬT TỰ TRONG CÂU GHÉP
Câu 1 (Soạn Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu): Trong những câu ghép ở các đoạn trích sau, vì sao vế in đậm lại đặt ở vị trí sau so với vế còn lại? Khi đặt vế đó ở vị trí trước thì nội dung của câu và mạch ý của đoạn có gì thay đổi?
a) Chí Phèo đoán chắc rằng một người đàn bà hỏi một người đàn bà khác đi bán vải ở Nam Định. Hắn lại nao nao buồn, “là vì mẩu chuyện ấy nhắc cho hắn một cái gì rất xa xôi”. Hình như có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ. Chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải.
(Chí Phèo – Nam Cao)
b) Thưa cụ, việc đó là việc riêng của chị cháu. Tùy ý chị cháu cư xử. Cháu không có quyền lạm bàn tới, “tuy đối với chị cháu cũng như đối với quan huyện, cháu vẫn là người chịu ơn”.
(Khái Hưng – Nửa chừng xuân)
Trả lời:
a) Vế in đậm “là vì mẩu chuyện ấy nhắc cho hắn một cái gì rất xa xôi” là vế chỉ nguyên nhân trong câu ghép, được đặt sau “hắn lại nao nao buồn” vì đây là câu nói về tâm trạng của Chí Phèo trong cùng một dòng suy nghĩ. Nếu đặt vế đó ở vị trí trước thì nội dung của câu và mạch ý của đoạn không bị thay đổi.
b) Vế in đậm “tuy đối với chị cháu cũng như đối với quan huyện, cháu vẫn là người chịu ơn” chỉ sự nhượng bộ, được đặt sau “Cháu không có quyền lạm bàn tới” để bổ sung thông tin cho câu trước đó.
Câu 2 (Soạn Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu):
Trả lời:
Chọn đáp án C – Trong những năm gần đây, các phương pháp đọc nhanh đã được phổ biến khá rộng, nhưng nó không phải là điều mới lạ.
Viết lại đoạn văn hoàn chỉnh:
“Trong những năm gần đây, các phương pháp đọc nhanh đã được phổ biến khá rộng, nhưng nó không phải là điều mới lạ.Trong các thời kỳ khác nhau trước đây, các nhà chính trị, nhà văn lỗi lạc,… đã phát triển nó và hoàn toàn nắm vững nó. Ví dụ: Na-pô-lê-ông đọc tốc độ 2000 từ/phút, Ban-dắc đọc tốc độ 4000 từ/phút, Mác-xim Go-rơ-ki đọc mỗi trang sách chỉ mất vài giây,…”
(Theo Lịch văn hóa tổng hợp 1987 – 1990)