Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự trang 72-74 SGK Ngữ văn lớp 8 tập 1
I. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự – Trang 72 SGK Ngữ văn lớp 8 tập 1
Đọc đoạn văn sau và nhận xét về những phần chữ in nghiêng:
Xe chạy chầm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
– Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì.
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Yêu cầu: Câu 1 trang 73 SGK Ngữ văn lớp 8 tập 1
Tìm và chỉ ra các yếu tố miêu tả và các yếu tố biểu cảm trong đoạn văn trên. (Chú ý chỉ ra các từ ngữ, câu văn, hình ảnh, chi tiết thể hiện các yếu tố miêu tả và biểu cảm). Các yếu tố này đứng riêng hay đan xen với yếu tố tự sự ?
Trả lời:
Các yếu tố miêu tả trong đoạn trích thể hiện qua:
– Xe chạy chầm chậm, mẹ tôi cầm nón vẫy
– Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi
– Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi
– Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại.
– Mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi.
– Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má.
– Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi
– Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
Các yếu tố biểu cảm có trong đoạn trích là:
– Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt.
– Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
=> Các yếu tố miêu tả và biểu cảm đứng đan xen với yếu tố tự sự trong đoạn văn.
Câu 2 trang 73 SGK Ngữ văn lơp 8 tập 1
Bỏ hết các yếu tố miêu tà và biểu cảm trong đoạn văn trên, sau đó chép lại các câu văn kể người và việc thành một đoạn. Đối chiếu đoạn văn đó với đoạn văn trên để rút ra nhân xét: nếu không có các yếu tố miêu tả và biểu cảm thì việc kể chuyên trong đoạn văn trên sẽ bị ảnh hưởng như thế nào ? Từ đó rút ra kết luận vể vai trò, tác dụng của yếu tố miêu tả và biểu cảm trong việc kể chuyện.
Trả lời:
Bỏ hết các yếu tố miêu tả và biểu cảm, chỉ chép lại câu văn kể người và sự việc thành một đoạn.
“Mẹ tôi vẫy tôi. Tôi chạy theo chiếc xe chở mẹ. Mẹ kéo tôi lên xe. Tôi òa khóc. Mẹ tôi khóc theo. Tôi ngồi bên mẹ, ngả đầu và cánh tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ”.
=> Như vậy nếu bỏ hết các yếu tố miêu tả và biểu cảm, chỉ còn lại yếu tố tự sự thì đoạn văn sẽ trở nên rất khô khan, nhàm chán, thiếu sinh động, không thể diễn đạt hết được tâm tư, tình cảm và ý nghĩa nội dung mà tác giả gửi gắm.
Câu 3 trang 73 SGK Ngữ văn lớp 8 tập 1
Bỏ hết các yếu tố kể trong đoạn văn trên, chỉ để lại các câu văn miêu tả và biểu cảm thì đoạn văn sẽ bị ảnh hưởng ra sao ? (Nó có thành “chuyện” không? Vì sao?) Tự rút ra nhận xét vể vai trò của yếu tố kể người và việc trong văn bản tự sự.
Trả lời:
Nếu chúng ta bỏ hết yếu tố kể trong đoạn văn trên chỉ còn lại câu văn miêu tả và biểu cảm thì đoạn văn sẽ không thành truyện, không có nội dung, cốt truyện, người đọc sẽ không hiểu được tác giả muốn viết điều gì. Bởi “chuyện” phái được tạo nên từ cốt truyện, từ sự việc và hành động của nhân vật. Từ đó người đọc mới hiểu điều tác giả muốn diễn đạt.
=> Vai trò yếu tố kể: thể hiện nội dung truyên
Vai trò của yếu tố miêu tả, biểu cảm: làm cho việc kể chuyện sinh động và sâu sắc hơn.
II. Luyện tập – Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự trang 72-74 SGK Ngữ văn lớp 8 tập 1
Câu 1 Trang 74 – SGK Ngữ văn 8 tập 1
Tìm một số đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm trong các văn bản đã học như Tôi đi học (Thanh Tịnh), Tức nước vỡ bờ (Ngô Tất Tố), Lão Hạc (Nam Cao)… Phân tích giá trị của các yếu tố đó.
Trả lời:
Đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm:
Đoạn văn 1:
Trước sân trường làng Mĩ Lí dày đặc cả người. Người nào quần áo cũng sạch sẽ, gương mặt cũng vui tươi sáng sủa.
Trước đó mấy hôm, lúc đi ngang qua làng Hòa An bẫy chim Quyên với thằng Minh, tôi ghé lại trường một lần. Lần ấy trường đối với tôi xa lạ. Tôi đi chung quanh với lớp để nhìn quanh cửa kính mấy bản đồ treo tường. Tôi không có cảm tưởng nào khác là nhà trường cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng.
Nhưng lần này lại khác. Trước mắt tôi, trường Mĩ Lí trông vừa xinh xắn, vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấp. Sân nó rộng, mình nó cao hơn trong những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Lòng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ’
(Tôi đi học – Thanh Tịnh)
=> Việc sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn tự sự trên giúp cho câu chuyện trở nên sinh động, sâu sắc hơn. Diễn tả được rõ nét sự chuyển biến tâm trạng của tác giả giữa 2 lần nhỉn thấy ngôi trường. Lần đầu đi chơi với bạn ghé qua thì thấy xa lạ, không có cảm nhận gì về trường ngoài cao ráo và sạch sẽ. Còn lần này khi đến lần đầu tiên với tư cách một học sinh thì thấy ngôi trường không chỉ sinh xắn mà còn oai nghiêm, tâm trạng cũng trở nên lo sợ.
Đoạn văn 2;
Lão hút xong, đặt xe điếu xuống, quay xe ra ngoài, thở khói. Sau một điếu thuốc lào, óc người ta tê dại đi trong một nỗi đê mê nhẹ nhõm. Lão Hạc ngồi lặng lẽ, hưởng chút khoái lạc con con ấy. Tôi cũng ngồi lặng lẽ. Tôi nghĩ đến mấy quyển sách quý của tôi. Tôi quý chúng có lẽ còn hơn những ngón tay tôi. Hồi bị ốm nặng ở Sài Gòn tôi bán gần hết cả áo quần, nhưng vẫn không chịu bán cho ai một quyển. Ốm dậy, tôi về quê, hành lý chỉ vỏn vẹn có một cái va-li đựng toàn sách. Ôi những quyển sách rất nâng niu ! Tôi nguyện giữ chúng suốt đời, để lưu lại cái kỉ niệm một thời chăm chỉ, hăng hái và tin tưởng đầy những say mê đẹp và cao vọng,…
(Lão Hạc – Nam Cao)
=> Việc sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn tự sự trên để câu chuyện trở nên sinh động và sâu sắc hơn, từ đó diễn đạt sự trân trọng mà nhân vật dành cho những quyển sách.
Câu 2 Trang 74 SGK Ngữ văn 8 tập 1
Hãy viết một đoạn văn kể về những giây phút đầu tiên khi em gặp lại một người thân (ông, bà, bố, mẹ, anh, chị, em…) sau một thời gian xa cách (chú ý sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong khi kể).
Trả lời:
Gia đình tôi gồm có 5 người: bố mẹ, anh, chị và tôi. Vì hoàn cảnh gia đình khó khăn, nên chị phải rời gia xa đình vào Nam lập nghiệp khi tôi còn nhỏ. Khoảng cách địa lý xa xôi cộng thêm sự khó khăn về kinh tế nên phải mấy năm chị mới về thăm gia đình một lần. Tất cả những kí ức của tôi về chị đều qua những lá thư gửi về hoặc qua lời kể của mẹ. Mẹ kể là: Chị không cao lắm, đen và gầy nhưng chị rất chăm chỉ và nhanh nhẹn. Sau nhiều ngày mong ngóng thì Tết năm nay chị cũng về thăm gia đình. Chuyến tàu đến ga gần nhà vào giữa đêm, bố mẹ chở tôi đi đón chị. Vẫn là dáng người nhỏ nhắn ấy, trên tay xách đủ thứ đồ đạc nhưng bước đi rất nhanh nhẹn, khỏe khoắn. Giây phút nhìn thấy chị, tôi xúc động vô cùng, chợt òa khóc. Tôi nhận ra đó chính là tình thân, dù có đi xa đến đâu, khi chở về bạn vẫn được chào đón trong vòng tay yêu thương của Gia đình.
Tham khảo thêm các bài soạn Ngữ văn lớp 6, tại đây: