Hành động nói trang 62-65 SGK Ngữ văn lớp 8 tập 2
I. Hành động nói là gì?
Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
– Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
Câu 1: Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích chính là gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy?
Trả lời:
– Lí Thông nói nhằm mục đích đe dọa Thạch Sanh, làm cho Thạch Sanh sợ hãi rồi nghe theo hắn trốn thoát. Như vậy Lí Thông sẽ cướp lấy công lao về mình
– Câu nói thể hiện rõ mục đích ấy “Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu”
Câu 2: Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó?
Trả lời:
– Lí Thông đã đạt được mục đích của mình, vì Thạch Sanh đã rời đi ngay
– Chi tiết nói lên điều đó: “Chàng vội từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân”
Câu 3: Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì?
Trả lời:
Lý thông đã thực hiện mục đích của mình bằng lời nói
Câu 4: Nếu hiểu hành động là “việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định” thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao?
Trả lời:
Việc làm của Lí Thông có thể coi là một hành động (hành động nói), vì nó là một việc làm có mục đích.
II. Một số kiểu hành động nói thường gặp
Câu 1 – trang 62 SGK Ngữ văn 8, tập 2
Trong đoạn trích ở mục I, ngoài câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói của Lí Thông đều nhằm một mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì?
Trả lời:
– Câu “Con trăn ấy là con trăn nhà vua nuôi đã lâu”: mục đích thông báo.
– Câu “Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết” ⟶ mục đích đe dọa.
– Câu “Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi” ⟶ mục đích lôi kéo, dụ dỗ
– Câu “Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu” ⟶ mục đích hứa hẹn, để Thạch Sanh tin tưởng mình hơn
Câu 2 – trang 63, SGK Ngữ văn 8, tập 2
Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
– Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
– Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc.
[…] Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ nó giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
– U nhất định bán con đấy ư ? U không cho con ở nhà nữa ư ? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Trả lời:
– Các hành động nói trong đoạn trích:
+ “– Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?”
=> Mục đích: Đây là một câu hỏi, tăng thêm sự hoài nghi, hoang mang của nhân vật Tí (đang lo sợ về việc mình bị bán, và hi vọng nó không phải sự thật)
+ “- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.”
=> Mục đích: trả lời câu hỏi của Tí nhưng cũng là ngầm thông báo với Tí mình sẽ bán con
+ “- U nhất định bán con đấy ư ? U không cho con ở nhà nữa ư ? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…”
=> Mục đích dùng để bộc lộ cảm xúc tuyệt vọng, xót xa của Tí.
Câu 3 – trang 63, SGK Ngữ văn 8, tập 2
Liệt kê các kiểu hành động nói qua phân tích hai đoạn trích trên.
Trả lời:
Các kiểu hành động nói qua phân tích hai đoạn trích trên: trình bày (báo tin), đe doạ, khuyên, hứa hẹn, hỏi, bộc lộ cảm xúc,…
III. Luyện tập
Câu 1 (trang 63, SGK Ngữ văn 8, tập 2)
Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung.
Trả lời:
– Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích khích lệ:
+ Khích lệ tướng sĩ học tập cuốn Binh thư yếu lược (do chính ông soạn)
+ Khích lệ lòng yêu nước và ý chí chống ngoại xâm của tướng sĩ.
– Xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài Hịch:
“Cho nên ta viết bài hịch này để các ngươi hiểu rõ bụng ta.”
– Vai trò của câu nói: Lý giải lý do vì sao viết bài Hịch này, từ đó nhấn mạnh vai trò, mục đích của tác giả: phải đọc sách Binh Thư Yếu Lược và nâng cao tinh thần yêu nước, ý chí chống giặc.
Câu 2 – trang 64, SGK Ngữ văn 8, tập 2
Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong các đoạn trích sau:
a) Tiếng chó sủa vang các xóm.
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
– Bác trai đã khá rồi chứ ?
– Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
– Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
– Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua đến giờ còn gì.
– Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Trả lời:
Các hành động nói và mục đích là:
– “Bác trai đã khá rồi chứ ?”
=> Mục đích: để hỏi thăm, hỏi han.
– “Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.”
=. Mục đích: trình bày tình trạng sức khỏe
– “Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.”
=> Mục đích: đưa ra lời khuyên
– “Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua đến giờ còn gì.”
=> Mục đích: Thông báo
– Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!
=> Mục đích: Đưa ra lời khuyên
b) Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói với Lê Lợi:
– Đây là Trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để báo đền Tổ quốc!
(Sự tích Hồ Gươm)
Trả lời:
Hành động nói là
“- Đây là Trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để báo đền Tổ quốc!”
=> Mục đích: trình bày, bộc lộ cảm xúc.
c) Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:
– Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!
– Cụ bán rồi?
– Bán rồi! Họ vừa bắt xong. […]
– Thế nó cho bắt à?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc…
– Khốn nạn… Ông giáo ơi!… Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.
(Nam Cao, Lão Hạc)
Trả lời:
– “Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!”
=> Mục đích: Thông báo
– “Cụ bán rồi?”
=> Mục đích: để hỏi
– “Bán rồi! Họ vừa bắt xong. […]”
=> Mục đích: trình bày.
– “Thế nó cho bắt à?”
=> Mục đích: để hỏi
– “Khốn nạn… Ông giáo ơi!… Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.”
=> Mục đích: trình bày, bày tỏ cảm xúc
Câu 3 – trang 65, SGK Ngữ văn 8, tập 2
Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.
– Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau (1). Anh nhớ chưa? Anh hứa đi (2).
– Anh xin hứa (3).
Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.
(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)
Trả lời:
Kiểu hành động nói trong các câu chứa từ “hứa” là:
– Câu (1): trình bày (nêu ý kiến nhắc nhở).
– Câu (2): cầu khiến (giục giã).
– Câu (3): hứa hẹn.
Tìm hiểu thêm các bài soạn văn lớp 7, tại đây: