Soạn Từ ấy – Tố Hữu Trang 43-44 Ngữ văn 11 Tập 2
HƯỚNG DẪN HỌC BÀI
(Soạn Từ ấy – Tố Hữu)
Câu 1(Soạn Từ ấy – Tố Hữu): Tố Hữu đã dùng những hình ảnh nào để chỉ lí tưởng và biểu hiện niềm vui sướng, say mê khi bắt gặp lí tưởng?
Trả lời:
+ Hình ảnh chỉ lí tưởng cách mạng:
- “Nắng hạ” (ánh nắng chói chang, rực rỡ nhất trong bốn mùa).
- “Mặt trời” (đem lại hơi ấm, ánh sáng, sự sống cho muôn loài).
Từ ấy trong tôi hừng nắng hạ
Mặt trời chân lí chói qua tim
– Hai câu thơ kể lại một kỉ niệm đặc biệt quan trọng trong đời cách mạng và đời thơ Tố Hữu, đó là khi nhà thơ được giác ngộ lí tưởng cộng sản và được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương (lúc đó ông mới 18 tuổi, đang hoạt động tích cực trong Đoàn Thanh niên Cộng sản Huế).
Để thể hiện niềm vui ấy, nhà thơ đã chọn dùng một loạt từ ngữ gợi hình và gợi cảm: bừng (nắng hạ), chói (qua tim), rất đậm (hương), rộn (tiếng chim). Đây đều là những từ ngữ có khả năng tô đậm, nhấn mạnh cảm xúc, tình cảm của nhà thơ. Nó vừa đột ngột, mạnh mẽ vừa sôi nổi và sâu sắc. Vì thế, nó thể hiện được trạng thái cảm xúc hưng phấn của nhân vật trữ tình. Khổ thơ như tiếng reo vui đầy phấn chấn. Ánh sáng của cách mạng chói sáng như “nắng hạ”, như “mặt trời” soi đường cho nhân vật trữ tình.
– Ở hai câu thơ kế tiếp, bút pháp trữ tình lãng mạn cùng với những hình ảnh so sánh đã diễn tả nổi bật niềm vui sướng vô hạn của nhà thơ trong buổi đầu đến với lí tưởng cộng sản:
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim…
Hai câu thơ thực sự là một thế giới tràn đầy sức sống với hương sắc của các loài hoa, vẻ tươi xanh của cây lá, âm thanh rộn rã của tiếng chim ca hót. Đối với vườn hoa lá ấy còn gì đáng quý hơn mặt trời? Đối với tâm hồn người thanh niên đang băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời, còn gì đáng quý hơn khi có một lí tưởng cao đẹp soi sáng, dẫn dắt? Như thế, Tố Hữu đã sung sướng đón nhận lí tưởng như cỏ cây hoa lá đón ánh sáng mặt trời và chính lí tưởng cộng sản đã làm cho tâm hồn con người tràn đầy sức sống và niềm yêu đời, làm cho cuộc sống của con người có ý nghĩa hơn. Nhưng Tố Hữu còn là một nhà thơ nên vẻ đẹp và sức sống mới ấy của tâm hồn cũng là vẻ đẹp và sức sống mới của hổn thơ. Cách mạng không đối lập với nghệ thuật, trái lại, nó đã khơi dậy một sức sống mới, đem lại một cảm hứng sáng tạo mới cho hồn thơ.
Câu 2: Khi được ánh sáng của lí tưởng soi rọi, nhà thơ đã có những nhận thức mới về lẽ sống như thế nào?
Trả lời:
Khi có ánh sáng của lí tưởng cách mạng soi rọi, nhà thơ đã có những nhận thức mới về lẽ sống. Trong quan niệm về lẽ sống, giai cấp tư sản và tiểu tư sản có phần đề cao “cái tôi” cá nhân chủ nghĩa. Khi được giác ngộ lí tưởng, Tố Hữu đã khẳng định lẽ sống là sự gắn bó hài hoà giữa “cái tôi” cá nhân và “cái ta” chung của mọi người. Câu thơ: “Tôi buộc lòng tôi với mọi người” đã thể hiện ý thức tự nguyện sâu sắc và quyết tâm của Tố Hữu muốn vượt qua những giới hạn của “cái tôi” cá nhân để sống chan hoà với cuộc sống của muôn người. Và từ sự quyết tâm ấy, ý thơ trải rộng, gợi ra sự đồng cảm sâu xa:
Tôi buộc lòng tôi với mọi người
Để tình trang trải với trăm nơi
Tình thương yêu con người của Tố Hữu không phảai là thứ tình thương chung chung mà là tình cảm hữu ái giai cấp:
Để hồn tôi với bao hồn khổ
Gần gũi nhau thêm mạnh khối đời.
Đó chính là sự khác biệt trong lí tưởng và hành động của người chiến sĩ cộng sản. Trong mối liên hệ với mọi người nói chung, nhà thơ đặc biệt quan tâm đến quần chúng lao khổ. Từ khối đời chính là ẩn dụ chỉ khối người đông đảo cùng chung cảnh ngộ trong cuộc đời, cùng đoàn kết chặt chẽ với nhau hướng đến một mục đích chung. Có thể hiểu: khi “cái tôi” đã chan hoà trong “cái ta” chung, khi cá nhân đã hoà mình vào một tập thể cùng lí tưởng thì sức mạnh cúa mỗi người sẽ được nâng lên gấp bội.
Câu 3: Sự chuyển biến sâu sắc trong tình cảm của nhà thơ được thể hiện ra sao?
Trả lời:
Sự chuyển biến sâu sắc trong tình cảm của nhà thơ:
– Nhà thơ xác định vị trí của mình: ở giữa nhân dân lao khổ.
– Xác định mối quan hệ của mình với nhân dân: là con – em – anh.
⇒ Nhấn mạnh khẳng định một tình cảm gia đình đầm ấm, thân thiết, nhà thơ cảm nhận được mình là thành viên trong đại gia đình quần chúng đau khổ.
– Những đối tượng gắn bó: vạn nhà, vạn kiếp phôi pha, vạn đầu em nhỏ
– Từ ngữ: “kiếp phôi pha, cù bất cù bơ” biểu hiện cho tấm lòng đau xót của nhà thơ trước những kiếp đời bất hạnh và bày tỏ lòng căm giận trước những oan trái mà kẻ thù gây nên.
⇒ Sự thức tỉnh của nhà thơ hướng tới cái chung, niềm vui lớn. lí tưởng, lẽ sống lớn.
Câu 4: Nhận xét về các biện pháp tu từ dùng trong bài thơ. Có gì đáng chú ý trong nhịp điệu của các câu thơ?
Trả lời:
Nghệ thuật đặc sắc trong bài thơ:
– Sử dụng thành công các biện pháp tu từ: ẩn dụ, so sánh, điệp.
– Hình ảnh chọn lọc, tươi sáng, rực rỡ trong sáng, gợi cảm.
– Ngôn ngữ tự nhiên, giản dị, gợi cảm, giàu nhạc điệu.
– Đây là một bài thơ giàu nhạc điệu (cách ngắt nhịp thay đổi liên tục theo cảm xúc, vẫn có sức ngân vang). Nhịp điệu sôi nổi, phấn chấn, say mê.
– Các biện pháp tu từ gợi cảm: ẩn dụ, so sánh, điệp ngữ.
=>Tất cả đã làm nổi bật tâm trạng “cái tôi” của nhà thơ.
LUYỆN TẬP
(Soạn Từ ấy – Tố Hữu)
Câu 1(Soạn Từ ấy – Tố Hữu): Viết một đoạn văn nói lên cảm nghĩ của anh (chị) về khổ thơ mà mình cho là hay nhất trong bài Từ ấy.
Trả lời:
Khổ thơ thứ nhất là khổ thơ hay nhất trong bài:
“Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lí chói qua tim
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim…”
Từ ấy là cái mốc thời gian có ý nghĩa và đặc biệt quan trọng trong đời cách mạng và đời thơ của Tố Hữu khi mới 18 tuổi và hoạt động rất tích cực trong Đoàn Thanh niên Cộng sản Huế. Nhà thơ được giác ngộ lí tưởng cộng sản, được kết nạp vào Đảng. Những hình ảnh ẩn dụ nắng hạ, mặt trời chân lí, chói qua tim được khẳng định lí tưởng cách mạng như một nguồn sáng mới làm bừng sáng tâm hồn nhà thơ. Đó là ánh sáng rực rỡ của một ngày “nắng hạ”.
Ánh sáng ấy còn là mặt trời, và là “mặt trời chân lí” – một sự liên kết sáng tạo giữa hình ảnh và ngữ nghĩa: mặt trời tỏa ánh sáng, hơi ấm và sức sống. Những động từ “bừng” (ánh sáng phát ra đột ngột); “chói”, (ánh sáng có sức xuyên mạnh), càng nhấn mạnh ánh sáng lí tưởng Đảng, ánh sáng ấy đã hoàn toàn xua tan màn xương mù của ý tưởng tiểu tư sản và đang mở ra một tâm hồn nhà thơ.
Một chân trời mới của nhận thức, tư tưởng và lí tưởng cách mạng nồng nàn, sâu đậm nhất đã được khơi nguồn. Một thế giới tràn đầy sức sống với hương sắc của các loài hoa, vẻ tươi sáng của cây lá, âm thanh rộn rã của tiếng chim hót. Đối với vườn hoa, lá cây còn gì đáng quý hơn ánh sáng mặt trời? Đối với tâm hồn thi sĩ còn gì vui sướng bằng khi có một lí tưởng cao đẹp soi sáng? Tố Hữu sung sướng đón nhận lí tưởng như cỏ cây hoa lá đón ánh sáng mặt trời, chính lí tưởng cộng sản đã làm tâm hồn con người tràn đầy sức sống và niềm yêu đời, làm cho cuộc sống của con người ấy có ý nghĩa hơn, đó cũng là vẻ đẹp và sức sống mới của hồn thơ Tố Hữu. Cách mạng đã khơi dậy một sức sống mới, đem lại một cảm hứng sáng tạo mới cho hồn thơ Tố Hữu. Cả bốn câu thơ đẹp đẽ ấy đã thay lời Tố Hữu nói lên tất cả niềm vui sướng, say mê khi gặp lí tưởng của Đảng.
Câu 2(Soạn Từ ấy – Tố Hữu): Giải thích vì sao nhà thơ Chế Lan Viên viết : “Tất cả Tố Hữu, thi pháp, tuyên ngôn, những yếu tố làm ra anh có thể tìm thấy trong tế bào này, anh là nhà thơ của vạn nhà, buộc lòng mình cùng nhân loại…” (Lời tựa tập Trăm bài thơ của Tố Hữu, NXB Văn học, Hà Nội, 1987).
Trả lời:
♦ Giải thích khái niệm và ý nghĩa rút ra từ đề bài:
– Hai yếu tố làm ra anh: thi pháp và tuyên ngôn.
+ Thi pháp là phương thức biểu hiện như dùng thể thơ truyền thống, sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhịp điệu.
+ Tuyên ngôn là quan điểm nhận thức và sáng tác. Đó là gắn bó với quần chúng lao khổ, căm thù phong kiến và đế quốc, không ngừng hành động, phấn đấu, hi sinh vì hạnh phúc của nhân dân, vì tương lai của đất nước.
– Từ ấy có thể xem là tuyên ngôn, bản quyết tâm thư lòng dặn lòng phấn đấu theo lí tưởng Đảng của Tố Hữu. Đây cũng là cương lĩnh trong toàn bộ sáng tác thơ của Tố Hữu.
♦ Giải thích vấn đề đặt ra và chứng minh cụ thể:
– Vì nhà thơ đã vận dụng thể thơ cổ điển truyền thống. Ngôn ngữ giàu hình ảnh tạo ra nhịp điệu sôi nổi, mạnh mẽ. Đây cũng là lối thơ tự bộc lộ, thơ tuyên truyền. Nhân vật trữ tình không thiên về hướng nội mà thiên về hướng ngoại. Nó tạo ra hình ảnh:
- Bừng nắng hạ
- Mặt trời chân lí chói qua tim
- Hồn tôi… tiếng chim
– Vì nhà thơ đã thể hiện toàn bộ nhận thức về cách mạng và quần chúng, cá nhân và quần chúng lao khổ trong sáng tác của mình.