Tổng kết về từ vựng (I) – Ngữ văn 9 tập 1

Trong hai câu thơ sau, từ hoa trong “thềm hoa”, “lệ hoa” được dùng theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển? Có thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất hiện từ nhiều nghĩa được không? Vì sao?

Nỗi mình thêm tức nỗi nhà

Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng!

(Nguyễn Du, Truyện Kiều  )

Trả lời:

Trong câu thơ:

Nỗi mình thêm tức nỗi nhà,

Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng!

(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

– Nghĩa từ hoa trong “thềm hoa”: được dùng theo nghĩa gốc

– Nghĩa từ hoa trong “lệ hoa”: được dùng theo nghĩa

=> Nghĩa này xuất hiện tạm thời trong văn cảnh, vì vậy không thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất hiện từ nhiều nghĩa.

V. TỪ ĐỒNG ÂM

Câu 1 trang 124 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Ôn lại khái niệm từ đồng âm. Phân biệt hiện tượng từ nhiều nghĩa với hiện tượng từ đồng âm.

Trả lời:

– Khái niệm từ đồng âm:

+ Từ đồng âm là từ phát âm giống nhau nhưng nghĩa hoàn toàn khác nhau.

– Phân biệt từ đồng âm và từ nhiều nghĩa:

+ Từ đồng âm là những từ có hình thức âm thanh giống nhau nhưng nghĩa hoàn toàn khác nhau, không liên quan đến nhau.

+ Từ nhiều nghĩa: Các nghĩa của từ có liên quan đến nhau.

Câu 2 trang 124 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Câu 2 trang 125 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Chọn cách hiểu đúng trong những cách hiểu sau:

a) Đồng nghĩa là hiện tượng chỉ có trong một số ngôn ngữ trên thế giới.

b) Đồng nghĩa bao giờ cũng là quan hệ nghĩa giữa hai từ, không có quan hệ đồng nghĩa giữa ba hoặc hơn ba từ.

c) Các từ đồng nghĩa với nhau bao giờ cũng có nghĩa hoàn toàn giống nhau.

d) Các từ đồng nghĩa với nhau có thể không thay thế nhau được trong nhiều trường hợp sử dụng.

Trả lời:

Cách hiểu đúng trong các câu trên là

d) Các từ đồng nghĩa với nhau có thể không thay thế nhau được trong nhiều trường hợp sử dụng.

Câu 3 trang 125 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Đọc câu sau:

Khi người ta đã ngoài 70 xuân thì tuổi tác càng cao, sức khỏe càng thấp. (Hồ Chí Minh, Di chúc)

Cho biết dựa trên cơ sở nào, từ xuân có thể thay thế cho từ tuổi. Việc thay từ trong câu trên có tác dụng diễn đạt như thế nào ?

Trả lời:

Từ “xuân” có thể thay thế từ “tuổi” vì từ “xuân” đã chuyển nghĩa theo phương thức hoán dụ, mùa xuân là mùa đầu tiên trong năm, mùa bắt đầu một năm mới. Hơn nữa mỗi năm chỉ có duy nhất 1 mùa xuân, cho nên một mùa xuân tượng trưng cho 1 năm, 1 tuổi.

Việc sử dụng từ “xuân” thay cho từ “tuổi” để câu văn trở nên sinh động, hấp dẫn, giàu ý thơ hơn, cho thấy tinh thần lạc quan và sự dí dỏm (vì mùa xuân là hình ảnh sự tươi trẻ, của sức sống mạnh mẽ).

VII. TỪ TRÁI NGHĨA

Câu 1 trang 124 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Ôn lại khái niệm từ trái nghĩa.

Trả lời:

Khái niệm: từ trái nghĩa là những từ có ý nghĩa hoàn toàn trái ngược nhau

Câu 2 trang 124 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Cho biết trong các cặp từ sau đây, cặp từ nào có quan hệ trái nghĩa: ông – bà, xấu – đẹp, xa – gần, voi – chuột, thông minh – lười, chó – mèo, rộng – hẹp, giàu – khổ.

Trả lời:

Trong các cặp từ sau trên, cặp từ có quan hệ trái nghĩa là: xấu – đẹp, xa – gần, rộng – hẹp

Câu 3 trang 124 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Cho những cặp từ trái nghĩa sau: sống – chết, yêu – ghét, chẵn – lẻ, cao – thấp, chiến tranh – hoà bình, già – trẻ, nông – sâu, giàu – nghèo.

Có thể xếp những cặp từ trái nghĩa này thành hai nhóm: nhóm 1 như sống – chết (không sống có nghĩa là đã chết, không chết có nghĩa là còn sống), nhóm 2 như già – trẻ (không già không có nghĩa là trẻ, không trẻ không có nghĩa là già). Hãy cho biết mỗi cặp từ trái nghĩa còn lại thuộc nhóm nào.

Trả lời:

Các cặp từ trái nghĩa còn lại thuộc nhóm

– Cùng nhóm với sống – chết: chiến tranh – hòa bình

Chiến tranh gây nên sự chết chóc, hòa bình đem lại cuộc sống bình yên cho mọi người

– Cùng nhóm với già – trẻ: yêu – ghét, cao – thấp, nông – sâu, giàu – nghèo, đực – cái

=> Các khái niệm đối lập nhau nếu không yêu thì ghét, không cao thì thấp, không nông thì sâu, không giàu thì nghèo, không là giống đực thì sẽ là giống cái.

VIII. CẤP ĐỘ KHÁI QUÁT NGHĨA CỦA TỪ

Câu 1 trang 126 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Ôn lại khái niệm cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ.

Trả lời:

– Khái niệm

+ Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ là phạm vi nghĩa rộng hay nghĩa hẹp của một từ.

+ Nghĩa của một từ ngữ này có thể rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của từ ngữ khác.

+ Một từ được coi là: + Có nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của từ ấy bao hàm phạm vi nghĩa của từ khác.

Câu 2 trang 126 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Vận dụng kiến thức về các kiểu cấu tạo từ tiếng Việt đã học ở lớp 6 và lớp 7 để điền các từ ngữ thích hợp vào các ô trống trong sơ đồ sau. Giải thích nghĩa của những từ ngữ đó theo cách dùng từ ngữ nghĩa rộng để giải thích nghĩa của từ ngữ nghĩa hẹp. Chẳng hạn: từ đơn là từ có một tiếng. (Để giải thích nghĩa của từ đơn phải dùng một cụm từ trong đó có từ là từ có nghĩa rộng so với từ đơn.)

Trả lời:

IX. TRƯỜNG TỪ VỰNG

Câu 1 trang 126 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Ôn lại khái niệm trường từ vựng.

Trả lời:

– Khái niệm trường từ vựng.

Trường từ vựng là tập hợp hàng loạt đơn vị từ vựng có sự liên kết với nhau theo một tiêu chí nhất định, các trường từ vựng được hình thành trên mối quan hệ về nghĩa một cách đa chiều

Câu 2 trang 126 SGK Ngữ văn lớp 9 tập 1.

Vận dụng kiến thức về trường từ vựng để phân tích sự độc đáo trong cách dùng từ ở đoạn trích sau:

Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu. (Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn độc lập)

Trả lời:

– Các từ cùng trường từ vựng được sử dụng trong câu trên

+ Yêu nước, thương nòi, các cuộc khởi nghĩa: cùng trường nghĩa về tinh thần yêu nước, thương dân và tinh thần đấu tranh bảo vệ dân tộc

+ Tắm và bể: cùng tính chất để diễn đạt những hậu quả ton lớn, không lường mà kẻ thì đã gây ra, những trường từ vựng này làm tăng tính biểu cảm, tăng sức tố cáo đối với những hành vi man rợ của kẻ thù

Tham khảo thêm bài soạn văn lớp 8 tập 2, tại đây:

Làm thơ bảy chữ

Kiểm tra tổng hợp cuối học kì 1

Ôn tập và kiểm tra phần tiếng việt