CÁC PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI TIẾP THEO
I – QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VỚI TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP
Câu 1: (Các phương châm hội thoại (tiếp theo))- Đọc truyện cười sau và trả lời câu hỏi?
Chào hỏi
Anh chàng nọ ở nhà vợ tại một vùng quê, được người nhà dặn là phải luôn chào hỏi mọi người xung. Một hôm, anh ta ra đường và thấy một người đang đốn cành trên một cây cao, liền ra dấu gọi. Người kia dừng việc, lật đật trèo xuống hỏi:
-Có chuyện gì thế?
– Có gì đâu! Bác làm việc vất vả lắm phải không?
(Theo Truyện cười dân gian Việt Nam)
Nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không? Vì sao em nhận xét như vậy? Có thể rút ra bài học gì qua câu chuyện này?
Gợi ý trả lời:
- Qua câu truyện, chúng ta có thể thấy nhân vật chàng rể tuy đã nghe lời nhà vợ thực hiện hành động chào hỏi nhưng lại không tuân thủ đúng phương châm lịch sự. Bởi vì chàng rể đã chào hỏi mà không quan tâm đến tình huống tình hình giao tiếp cụ thể. Mặc dù chàng đã tỏ ý ân cần hỏi thăm, thể hiện sự quan tâm người khác nhưng lại không đúng lúc, đúng chỗ nên khiến người được hỏi thăm mất thời gian, thêm vất vả.
- Bài học có thể rút ra qua câu chuyện này đó là cần vận dụng các phương châm hội thọai sao phù hợp với tình huống giao tiếp. Người sử dụng cần biết mình nói với ai, nói khi nào, nói ở đâu, nói để làm gì…? Không tùy tiện sử dụng, tránh trường hợp hiểu lầm trong giao tiếp không đáng có. Vì thế khi giao
II – NHỮNG TRƯỜNG HỢP KHÔNG TUÂN THỦ PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI
Câu 1: Đọc lại những ví dụ đã được phân tích khi học về các phương châm hội thoại (phương châm về lượng, phương châm về chất, phương châm quan hệ, phương châm cách thức, phương châm lịch sự) và cho biết trong những tình huống nào, phương châm hội thoại không được tuân thủ?
Gợi ý trả lời:
Trong các ví dụ đã được phân tích khi học về phương châm hội thoại (về lượng, về chất, quan hệ, cách thức và lịch sự thì chỉ có tình huống trong truyện “Người ăn xin”, của phương châm lịch sự là đã tuân thủ đúng yêu cầu của phương châm hội thoại. Còn những tình huống còn lại thì đều không tuân thủ.
Câu 2: Đọc đoạn đối thoại sau, chú ý những từ ngữ in Đậm và trả lời câu hỏi.
An: – Cậu có biết chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo vào năm nào không?
Ba: – Đâu khoảng đầu thế kỉ XX.
Câu trả lời của Ba có đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn hay không? Có phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ? Vì sao người nói không tuân thủ phương châm hội thoại ấy?
Gợi ý trả lời:
- Câu trả lời của Ba không đáp ứng đúng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn
- Ở tình huống này, Ba đã không tuân tủ phương châm hội thoại về lượng. An hỏi “năm nào” cụ thể trong khi đó Ba chỉ trả lời chung chung “đầu thế kỉ XX”.
- Lí do có thể vì chính Ba cũng không biết chính xác câu trả lời và chỉ nhớ áng chừng vào khoảng thời gian đó.
Câu 3: Khi bác sĩ nói với một người mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân đó thì phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ? Vì sao bác sĩ phải làm như vậy? Hãy tìm tình huống giao tiếp khác mà phương châm đó cũng không được tuân thủ?
Gợi ý trả lời:
- Khi bác sĩ nói với một người mắc bệnh nan y về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân đó thì phương châm hội thoại về chất có thể không được tuân thủ. Sở dĩ bác sĩ cần làm vậy vì trong một số tình huống, bác sĩ mong muốn người bệnh không suy nghĩ tiêu cực, mà cần có tinh thần lạc quan và nghị lực sống để chiến đấu và vượt qua bệnh tật. Nếu nói thật về tình trạng sức khỏe bệnh tật là nghiêm trọng, tồi tệ, dễ khiến bệnh nhân và người nhà mất niềm tin, khiến cho nghị lực sự suy giảm và cơ hội khỏi bệnh của bệnh nhân sẽ thấp hơn. Bác sĩ cũng sẽ gặp khó khăn nhiều hơn trong quá trình giúp bệnh nhân điều trị bệnh.
- Một số tình huống giao tiếp khác mà phương châm hội thoại về chất có thể cũng không được tuân thủ như khi các chiến sĩ Cách mạng bị bắt vào tay giặc. Để không ảnh hưởng đến người khác, các chiến sĩ sẽ không thể nói thật. Hoặc khi em bé phải xa bố mẹ do hoàn cảnh bắt buộc. Đôi lúc phải nói dối để em bé nghe lời.
Câu 4: Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng hay không? Phải hiểu ý nghĩa của câu này như thế nào?
Gợi ý trả lời:
- Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì người nói không tuân thủ phương châm về lượng vì đã không mang lại thông tin mới mẻ.
- Do đó, cần phải hiểu ý nghĩa của câu nói này theo nghĩa bóng hay còn gọi là hàm ý sâu xa. Đó là người nói ở đây ám chỉ rằng tiền bạc chỉ là phương tiện duy trì sự sống chứ không phải là tất cả quyết định tới cuộc sống của con người. Ngoài tiền bạc thì trên đời này còn có rất nhiều thứ quý giá và quan trọng hơn tiền bạc.
III – LUYỆN TẬP
Câu 1: Đọc mẩu chuyện sau và trả lời câu hỏi để tìm hiểu thêm về các phương châm hội thoại (tiếp theo)
Một cậu bé năm tuổi chơi quả bóng nhựa trong phòng đọc sách của bố. Quả bóng văng vào ngăn dưới của một kệ sách. Cậu bé tìm mãi không ra, bèn hỏi bố. Ông bố đáp:
- Quả bóng nằm ngay dưới cuốn “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao” kia kìa.
Câu trả lời của ông bố không tuân thủ phương châm hội thoại nào? Phân tích để làm rõ sự vi phạm ấy.
Gợi ý trả lời:
- Câu trả lời của ông bố không tuân thủ phương châm cách thức. bởi em bé mới 5 tuổi, có thể chưa đọc được chữ. Do vậy, cậu bé không thể biết được đâu là cuốn sách “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao”. Vì vậy, đưa thông tin như thế với một đứa trẻ 5 tuổi rất mơ hồ và không phù hợp.
Câu 2: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
Bốn người hăm hở đến nhà lão Miệng. Đến nơi họ không chào hỏi gì cả, cậu Chân, cậu Tay nói thẳng với lão:
– Chúng tôi hôm nay đến không phải thăm hỏi, trò chuyện gì với ông, mà để nói cho ông biết: Từ nay chúng tôi không làm để nuôi ông nữa. Lâu nay chúng tôi đã cực khổ, vất vả vì ông nhiều rồi.
(Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng)
Thái độc và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt đã vi phạm phương châm nào trong giao tiếp? Việc không tuân thủ phương châm ấy có lí do chính đáng không? Vì sao?
Gợi ý trả lời:
- Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt đã vi phạm phương châm lịch sự trong giao tiếp.
- Theo diễn biến câu chuyện thì việc không tuân thủ như vậy không có lí do chính đáng, bởi chúng với lão Miệng từ lâu rõ ràng là có mối quan hệ khăng khít với nhau. Nhưng hôm nay tự dưng, chúng đến lại không chào hỏi mà nói thẳng luôn với lão.