Nguyễn Du (1765 – 1820) là đại thi hào của dân tộc Việt Nam với tài năng kiệt xuất. Không chỉ là một nhà nhân đạo chủ nghĩa lớn, Nguyễn du còn là một nhà thơ nổi tiếng. Truyện Kiều là tác phẩm nổi bật Nguyễn Du đã để lại cho kho tàng thơ ca Việt Nam. Đây được đánh giá là một tác phẩm kinh điển mọi thời đại, được viết bằng chữ Nôm theo thể thơ lục bát gồm 3254 câu. Truyện Kiều của Nguyễn Du là nguồn cảm hứng sáng tạo cho rất nhiều loại hình nghệ thuật: nhạc, họa, thơ, ca. Trao duyên là một đoạn trích hay trong Truyện Kiều. Cùng phân tích 12 câu đầu Trao duyên để thấy được ý nghĩa sâu sắc mà Nguyễn Du đã gửi gắm trong đó.
Mở bài
Trao duyên là đoạn trích từ câu 723 đến 756 trong tác phẩm Truyện Kiều, thuộc phần gia biến và lưu lạc. Đoạn trích này thuật lại diễn biến tâm trạng của Kiều khi phải trao duyên cho Thúy Vân, nhờ em trả nghĩa chàng Kim Trọng thay mình. Đó là một bi kịch dang dở trong tình yêu của Thúy Kiều và Kim Trọng. Đoạn trích đã khắc họa rõ nét tâm trạng xót xa của Thúy Kiều, đồng thời là giá trị nhân văn sâu sắc mà Nguyễn Du đã mang đến cho nhân vật của mình.
Thân bài phân tích 12 câu đầu Trao duyên
Nghe tựa “trao duyên” có lẽ người ta sẽ nghĩ ngay đến cảnh trao duyên giữa đôi nam thanh nữ tú thơ mộng. Ấy thế nhưng “trao duyên” ở đây là gửi gắm tình duyên của mình cho người khác, nhờ người khác chắp nối mối tình dang dở ấy. Thế nên mở đầu đoạn trích ta đã thấy có gì đó xót xa, đầy đau khổ.
Cậy em em có chịu lời,
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa
Đó là lời thỉnh cầu chân thành tha thiết của Kiều với Thúy Vân. Ở đây, ta mới thấy sự tài tình của Nguyễn Du khi đã khéo léo trong việc chọn từ ngữ. Từ “cậy” ở đây mang đầy đủ hy vọng, tin tưởng mà Thúy Kiều muốn gửi tới em gái của mình. Cũng như vậy, tác giả tiếp tục dùng từ “chịu” để vừa thể hiện sự đồng ý mà còn ẩn sâu trong đó là ý bắt buộc. Chính vì chữ “chịu” này khiến cho người được nhờ vả là Thúy Vân không thể từ chối.
Nguyễn Du đã thật chính xác khi chọn lọc từ ngữ, bởi đây là việc vô cùng quan trọng với Thúy Kiều. Mặc dù nhờ em trả nghĩa cho chàng thật là vô lý, nhưng đó lại thể hiện cho tình yêu cháy bỏng của Thúy Kiều. Dù quyết định chọn nghĩa thay tình, nhưng Kiều không thể một hai dứt áo ra đi, mà trước khi ra đi nàng muốn trọn tình với Kim Trọng.
Thế nên, bỏ qua hết mọi lẽ thường đạo lý, nàng – chị của Thúy Vân nhưng lại “lạy” và “thưa” với em mình. Dường như, Kiều đã tự hạ bản thân mình xuống, bởi nàng là người đang phải đi nhờ cậy. Nàng dùng lễ nghi lạy trước thưa sau để ràng buộc Thúy Vân, để cho em không thể không nhận lời. Nghe có vẻ hợp tình hợp lý như vậy nhưng sao ta thấy có cái gì đó xót xa, đau khổ. Vì chữ hiếu, mà Kiều phải bỏ chữ tình.
Chỉ sau khi thực hiện lễ nghĩa với Thúy Vân, Kiều mới bắt đầu giải bày hoàn cảnh của mình. Nàng không ngần ngại nói ra ý định muốn em kết duyên cùng Kim Trọng:
Giữa đường đứng gánh tương tư
Keo loan chắp mối tơ thừa mặc em
Nguyễn Du đã sử dụng thành ngữ “đứt gánh tương tư” để nói về hoàn cảnh của Thúy Kiều. Đó là mối tình của Thúy Kiều với Kim Trọng mới chỉ chớm nở, chưa kịp tới hồi viên mãn thì đã gặp sóng gió, đành dở dang. Mặc dù đau khổ nhưng Kiều đành ngậm ngùi trao lại tình này cho em. Để thể hiện ý định muốn Thúy Vân kết duyên cùng Kim Trọng, thay mình chăm sóc chàng, Kiều đã dùng điển tích “keo loan” trong lịch sử.
Mặc dù là nhờ cậy nhưng Kiều vẫn bày tỏ sự áy náy đối với em. Mối tình sâu đậm của mình đã trở thành mối “tơ thừa” để giao phó cho em, “mặc” em định liệu. Nàng tâm sự với em về bao nhiêu kỷ niệm của mối tình dang dở. Có lẽ dù trao duyên để trút đi gánh nặng, nỗi ân hận nhưng trong lòng Kiều vẫn đau đớn khôn nguôi.
Kể từ khi gặp chàng Kim
Khi ngày quạt ước, khi đêm chén thề
Ở đây, Nguyễn Du đã dùng từ “khi” đến ba lần để gợi lên mối tình sâu đậm giữa Kiều và chàng Kim. Những kỷ niệm đẹp hai người từng dành cho nhau lại ùa về, nào là “ngày quạt ước”, “đêm chén thề”. Ký ức vốn ngọt ngào như vậy nhưng giờ đây đã trở thành nỗi đau không thể nguôi ngoai bởi:
Sự đâu sóng gió bất kỳ
Hiếu tình khôn lẽ hai bề vẹn hai
“Sóng gió bất kỳ” ở đây chính là khi Kim Trọng về quê chịu tang chú, gia đình Kiều mắc oan khiến cha và em trai bị bắt. Để cứu cha và em trai, cách duy nhất đó là Kiều phải bán mình. Dù lời hẹn ước trước kia với Kim Trọng sẽ cùng nhau kết nghĩa phu thê, nhưng giờ đây bên hiếu, bên tình, nàng đã chọn làm tròn chữ hiếu.
Để Thúy Vân đồng ý với lời nhờ cậy, Kiều đã tỏ nỗi lòng của mình, dùng nỗi đau ấy hy vọng em có thể thấu hiểu.
Ngày xuân em hãy còn dài
Xót tình máu mủ thay lời nước non
Chị dù thịt nát xương mòn
Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây
Kiều đưa ra mọi lý lẽ để thuyết phục em. Nàng lấy lý do thanh xuân của Vân hẵng còn dài, còn nhiều thời gian, rồi viện đến tình máu mủ ruột rà để mong em đồng ý lời nhờ cây. Tình nghĩa với chàng Kim đối với Kiều quan trọng hơn tất thảy. Vì đã không trọn nghĩa được với chàng nên bằng mọi cách Kiều muốn bù đắp vào sự mất mát. Chỉ mong sao Vân đồng ý giúp Kiều nối duyên với Kim Trọng, vậy thì dù xuống suối vàng nàng vẫn ngậm cười, vẫn mãn nguyện vì đã trọn nghĩa, trọn tình. Nghe lời nhờ cậy như vậy, có lẽ Thúy Vân khó lòng mà từ chối.
Lời kết
Phân tích 12 câu đầu Trao duyên để hiểu bằng những từ ngữ chọn lọc cùng biện pháp tu từ tinh tế, Nguyễn Du đã khắc họa rõ nét tâm trạng xót xa, dằn vặt, đau đớn của Kiều khi phải hy sinh chữ tình để làm tròn chữ hiếu. Qua đó, hình tượng nàng Kiều trở nên đẹp đẽ hơn, đó là người con có hiếu, người yêu vẹn tình.