I – TỔNG QUÁT VỀ BÀI THƠ
Qua việc đọc bài thơ Ánh trăng, các bạn có thể hiểu được về tác giả, cùng bố cục nội dung tác phẩm.
a. Khái quát về tác giả: là Nguyễn Duy. Ông sinh năm 1948. Ông quê ở Thanh Hóa. Từ khi còn học cấp 3, ông đã bắt đầu làm thơ. Ngoài làm thơ, ông còn sáng tác bút kí và tiểu thuyết. Một số tác phẩm tiêu biểu, gắn liền với tên tuổi của ông như “Bụi”; “Đãi cát tìm vàng”, “Mẹ và em”… Nhắc đến Nguyễn Duy, độc giả nhớ ngay đến phong cách sáng tác đậm triết lí, suy tư, thiên về chiều sâu nội tâm với nhiều sự day dứt, trăn trở.
b. Bố cục bài thơ gồm 3 phần:
– Phần 1 gồm 3 khổ thơ đầu: Nội dung nói về kí ức của tác giả về vầng trăng trong quá khứ và vầng trăng ở hiện tại.
– Phần 2 gồm khổ thơ 4: miêu tả lại tình huống bất ngờ khiến kí ức ùa về
– Phần 3 gồm 2 khổ cuối: nói về sự hối hận của tác giả vì đã vô tình lãng quên vầng trăng.
II – ĐỌC VÀ HIỂU VĂN BẢN
Câu 1: Em có nhận xét gì về bố cục của bài thơ?
Ánh trăng có sự kết hợp giữa tự sự với trữ tình. Trong dòng diễn biến của thời gian, sự việc, đâu là bước ngoặt để tác giả từ đó bộc lộ cảm xúc,thể hiện chủ đề của tác phẩm?
Gợi ý trả lời:
– Nhận xét: bài thơ được trình bày bố cục theo trình tự thời gian từ quá khứ đến hiện tại.
Cụ thể: quá khứ là tuổi thơ, hồi nhỏ khi còn gắn bó với ruộng đồng, sông bể,thiên nhiên với sự hồn nhiên, trong trẻo; là trong thời kỳ chiến tranh gian khổ khốc liệt ở rừng. Thể hiện qua 2 khổ thơ sau
“Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với bể
hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỷ
Trần trụi với thiên nhiên
hồn nhiên như cây cỏ
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa”
Còn hiện tại, bắt đầu từ ” Từ hồi về thành phố… đến hết”. Đó là lúc con người sống trong cảnh sung túc, tiện nghi, và quên đi ánh trăng tình nghĩa. Để rồi một ngày mất điện và chợt nhận ra mình đã vô tình thay đổi, còn ánh trắng thì vẫn vẹn tình, vẹn nghĩa.
– Ánh trăng có sự kết hợp giữa tự sự với trữ tình. Trong dòng diễn biến của thời gian, sự việc, bước ngoặt để tác giả bộc lộ cảm xúc đó là vào một ngày nọ, khi tác giả dửng dưng trước vầng trăng, coi nó như người dưng, thì bỗng nhiên mất điện. và tác giả gặp lại vầng trăng. Khi chú ý tới ánh trăng, tác giả đã thấy nó vẫn tròn, vẫn lặng im soi sáng. Mặc cho sự vô tình, dửng dưng của con người. Vì thế ánh trăng khiến cho con người bỗng thức tỉnh.
Câu 2: Hình ảnh vầng trăng trong bài thơ mang nhiều tầng ý nghĩa. Hãy phân tích điều ấy. Khổ thơ nào trong bài thể hiện tập trung nhất ý nghĩa biểu của hình ảnh vầng trăng, chiều sâu tư tưởng mang tính triết lí của tác phẩm?
Gợi ý trả lời:
- Hình ảnh vầng trăng trong bài thơ mang nhiều tầng ý nghĩa
– Hình ảnh vầng trăng trong bài thơ mang nhiều tầng ý nghĩa. Đầu tiên là hàm nghĩa về vẻ đẹp của thiên nhiên. Đó là sự bình yên khi gắn với ruộng đồng, sông, bể.
Vầng trăng ở đây còn chính là tuổi thơ ngọt ngào. Bởi vầng trăng cũng “Trần trụi với thiên nhiên – hồn nhiên như cây cỏ”. Giống như sự hồn nhiên, trong sáng của trẻ nhỏ.
Qua vầng trăng, tác giả còn cho thấy nó là hiện thân của tình nghĩa thủy chung, của sự gắn bó thân tình khăng khít, giữa thiên nhiên với con người trong thời chiến đấu gian khổ. Khi còn chiến tranh khốc liệt, khi còn trong cuộc sống nghèo khó với đồng ruộng, sông bể thì “vầng trăng thành tri kỉ”.
- Khổ thơ nào trong bài thể hiện tập trung nhất ý nghĩa biểu của hình ảnh vầng trăng, chiều sâu tư tưởng mang tính triết lí của tác phẩm?
– Có thể nói, khổ thơ cuối đã tập trung thể hiện nhất ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh vầng trăng cũng như chiều sâu tư tưởng mang tính triết lý của tác phẩm.
“Trăng cứ tròn vành vạnh
Kể chi người vô tình
Ánh trăng im phăng phắc
Đủ cho ta giật mình”.
Câu 3: Nhận xét về kết cấu, về giọng điệu của bài thơ. Những yếu tố ấy có tác dụng gì đối với việc thể hiện chủ đề và tạo nên sức truyền cảm của tác phẩm?
Gợi ý trả lời:
– Đọc văn bản, chúng ta có thể thấy kết cấu của bài thơ vô cùng độc đáo. Nó được phát triển theo trình tự thời gian. Đó là đi từ quá khứ ở đông ruộng, sông bể, núi rừng hồn nhiên, vui tươi, thân thiết với vầng trăng tới hiện tại, về thành phố, với cuộc sống đầy đủ tiện nghi thì bỗng nhiên con người lãng quên vầng trăng. Để rồi khi vô tình gặp lại ánh trăng ấy, con người bỗng thức tỉnh và nhận ra thái độ sống vô tình của bản thân. Từ đó, tự ngẫm lại chính mình, soi xét lại cách cư xử của mình. Trong khi đó, giọng điệu của bài thơ như một lời kể tự sự, rất tự nhiên lôi cuốn. Với thể thơ năm chữ, nhịp thơ tuôn chảy nhịp nhàng, khiến cho bài thơ trở nên ngân nga, đầy suy tư và trầm lắng.
– Những yếu tố về kết cấu và giọng điệu trong bài thơ có tác dụng nhấn mạnh, và bộc lỗ rõ những xúc cảm thầm kín, sâu xa của người lính, khi nghĩ về quá khứ, về chiến tranh.
Câu 4: Xác định thời điểm ra đời của bài thơ Ánh trăng, liên hệ với cuộc đời Nguễn Duy để phát biểu chủ đề của bài thơ. Theo cảm nhận của em, chủ đề ấy có liên quan gì đến đạo lí, lẽ sống của dân tộc Việt Nam ta?
Gợi ý trả lời:
– Thời điểm ra đời của bài thơ : bài thơ được viết vào năm 1978, tức là 3 năm sau đại thắng mùa xuân 1975, giải phóng đất nước. Khi đó, tác giả từ chiến khu trở về thành phố HCM. Sống giữa thị thành tiện nghi, sung túc, nên có lẽ khi bất chợ thấy vầng trăng, tác giả đã viết nên bài thơ. Vì thế bài thơ có chủ đề gợi nhắc lại những năm tháng gian lao đã qua của cuộc đời người lính.
– Theo cảm nhận của em, chủ đề này liên quan đến đạo lí truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, gợi nhớ đến lẽ sống nghĩa tình, thủy chung tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
III – LUYỆN TẬP .
Câu 2: Tưởng tượng mình là nhân vật trữ tình trong Ánh trăng, em hãy diễn tả dòng cảm nghĩ trong bài thơ thành một bài tâm sự ngắn.
Gợi ý trả lời:
Trước kia, vầng trăng với tôi như một người bạn thân thiết. Tuổi thơ tôi gắn bó với ánh trăng trên những dòng sông, cánh đồng. Vầng trăng còn là người bạn tri kỉ, cùng tôi trải qua những năm tháng thăng trầm của cuộc đời, nhất là trong gia đoạn chiến tranh gian khó.
Thế nhưng, khi hòa bình lập lại, tôi được sống ở thành phố sung túc, đầy tiện nghi. Tôi đã vô tình quên mất ánh trăng. Tôi đã quen sống với ánh điện, cửa gương sáng loáng mà vô tình lãng quên ánh trăng nghĩa tình. Đề rồi đến khi bỗng nhiên mất điện, mở tung của sổ, tôi bất chợt bắt gặp ánh trăng tròn vành vạnh vẫn như nào, vẫn sáng trong như thế.
Đứng trước khung cảnh đó, tôi cảm thấy thật xấu hổ. Hóa ra, vầng trăng không thay đổi mà chỉ có lòng người là đổi thay. Trong phút giây ấy, bao nhiêu kí ức về quá khứ, chiến tranh ùa về, khiến tôi nhận ra mình thật quá đỗi vô tình với vầng trăng ấy.