Câu ghép là dạng câu đặc biệt, thường sử dụng trong làm văn. Sử dụng thành thạo câu ghép sẽ giúp em diễn đạt trôi chảy, dầu hình ảnh hơn.
I. Đặc điểm của câu ghép
Câu hỏi SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 111:
Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu nêu ở dưới.
Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.
Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã. Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
(Thanh Tịnh, Tôi đi học)
1. Tìm các cụm C-V trong những câu in đậm.
2. Phân tích cấu tạo của những câu có hai hoặc nhiều cụm C-V.
3. Trình bày kết quả phân tích ở hai bước trên vào bảng theo mẫu.
4. Dựa vào kiến thức đã học ở lớp dưới, hãy cho biết câu nào trong những câu trên là câu đơn, câu nào là câu ghép.
Trả lời:
1. Các cụm C-V trong những cậu in đậm là:
– Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
+ Cụm C-V 1: Tôi / quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
+ Cụm C-V 2: những cảm giác trong sáng ấy / nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
+ Cụm C-V 3: mấy cánh hoa tươi / mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
+ Cụm C-V 4: bầu trời / quang đãng.
– Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp.
+ Cụm C-V 1: một buổi mai / đầy sương thu và gió lạnh.
+ Cụm C-V 2: mẹ tôi / âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp.
– Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
+ Cụm C-V 1: Cảnh vật chung quanh tôi / đều thay đổi.
+ Cụm C-V 2: lòng tôi / đang có sự thay đổi lớn.
+ Cụm C-V 3: hôm nay tôi / đi học.
2 + 3: Ta có bảng sau:
4. Dựa vào kiến thức đã học ở lớp dưới, em thấy cả ba câu in đậm đều là câu ghép.
II. Cách nối các vế câu trong Câu ghép
Câu 1 SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 112:
Tìm thêm các câu ghép trong đoạn trích ở mục I.
Trả lời:
– Các câu ghép trong đoạn trích ở mục I mà em tìm thêm được là:
(1) Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết.
(2) Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.
(3) Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.
Câu 2 SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 112:
Trong mỗi câu ghép, các vế câu được nối với nhau bằng cách nào?
Trả lời:
– Trong mỗi câu ghép, các vế câu được nối với nhau bằng cách là:
(1) Các vế nối với nhau bằng dấu phẩy, với từ và.
(2) Nối bằng quan hệ từ vì, và.
(3) Nối bằng dấu chấm và cặp từ hô ứng nhưng-lại.
Câu 3 SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 112:
Dựa vào những kiến thức đã học ở các lớp dưới, hãy nêu thêm ví dụ về cách nối các vế câu trong câu ghép.
Trả lời:
– Dựa vào những kiến thức đã học ở các lớp dưới, một số ví dụ về cách nối các vế câu trong câu ghép là:
+ Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt lão ầng ậng nước, tôi muốn ôm choàng lấy lão mà òa lên khóc => nối bằng từ nhưng, và và dấu phẩy.
+ Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp => nối bằng dấu phẩy.
III. Luyện tập Câu ghép
Câu 1 SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 113:
Tìm câu ghép trong đoạn trích dưới đây. Cho biết trong mỗi câu ghép các vế câu được nối với nhau bằng những cách nào?
a) – Dần buông chị ra, đi con! Dần ngoan lắm nhỉ! U van Dần, u lạy Dần! Dần hãy để cho chị đi với u, đừng giữ chị nữa. Chị con có đi, u mới có tiền nộp sưu, thầy Dần mới được về với Dần chứ! Sáng ngày người ta đánh trói thầy Dần như thế, Dần có thương không. Nếu Dần không buông chị ra, chốc nữa ông lí vào đây, ông ấy trói nốt cả u, trói nốt cả Dần nữa đấy.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
b) Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
d) Một hôm, tôi phàn nàn việc ấy với Binh Tư. Binh Tư là một người láng giềng khác của tôi. Hắn làm nghề ăn trộm nên vốn không ưa lão Hạc bởi vì lão lương thiện quá. Hắn bĩu môi và bảo:
– Lão làm bộ đấy!
(Nam Cao, Lão Hạc)
Trả lời:
Ta có bảng sau:
Câu 2 SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 113:
Với mỗi cặp quan hệ từ dưới đây, hãy đặt một câu ghép:
a) vì… nên… (hoặc bởi vì… cho nên…; sở dĩ… là vì…).
b) nếu… thì… (hoặc hễ… thì…; giá… thì…).
c) .. nhưng… (hoặc mặc dù… nhưng…).
d) không những… mà… (hoặc không chỉ… mà; chẳng những… mà…).
Trả lời:
a) Vì trời mưa nên đường rất trơn.
b) Nếu không học bài thì cậu sẽ bị điểm kém mất.
c) Tuy gia cảnh nghèo khó nhưng Nam lại học rất giỏi.
d) Không những hát hay mà Lan còn múa đẹp.
Câu 3 SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 113:
Chuyển những câu ghép em vừa đặt được thành những câu ghép mới bằng một trong hai cách.
a) Bỏ bớt quan hệ từ
b) Đảo trật tự các vế câu
Trả lời:
a) Bỏ bớt quan hệ từ, ta có câu ghép mới là:
– Trời mưa đường rất trơn.
– Không học bài cậu sẽ bị điểm kém mất.
– Gia cảnh nghèo khó Nam lại học rất giỏi.
– Những hát hay Lan còn múa đẹp.
b) Đảo trật tự các vế câu, ta có câu ghép mới là:
– Đường rất trơn vì trời mưa.
– Cậu sẽ bị điểm kém nếu không học bài.
– Nam lại học rất giỏi tuy gia cảnh nghèo khó.
– Lan vừa múa đẹp vừa hát hay.
Câu 4 SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 114:
Đặt câu ghép với mỗi cặp từ hô ứng dưới đây:
a) … vừa … đã (hoặc … mới … đã; … chưa … đã).
b) … đâu … đấy (hoặc … nào …. nấy; … sao … vậy).
c) … càng … càng.
Trả lời:
a) Tôi chưa ăn mà đã thấy no.
b) Ăn cây nào rào cây nấy.
c) Không khí càng lên cao, nó càng loãng.
Câu 5 SGK Ngữ văn 8 tập 1 – trang 114:
Viết một đoạn văn ngắn về một trong các đề tài sau (trong đoạn văn có sử dụng ít nhất là một câu ghép):
a) Thay đổi thói quen sử dụng bao bì ni lông.
b) Tác dụng của việc lập dàn ý trước khi viết bài tập làm văn.
Trả lời:
a) Bao bì ni lông là một trong những sản phẩm khó phân hủy nhất trên thế giới hiện nay, mất khoảng 100 năm. Vì vậy, nó gây ra rất nhiều hệ lụy như làm ô nhiễm môi trường đất, không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. Bao bì ni lông có hại như vậy, con người chúng ta cần phải thay thế chúng bằng những sản phẩm thân thiện với môi trường như giấy tự phân hủy, hay lá chuối, lá dong. Hãy thay đổi thói quen sử dụng bao bì ni lông để có một cuộc sống trong lành hơn.
b) Việc lập dàn ý trước khi chúng ta viết một bài tập làm văn là vô cùng quan trọng. Bởi vì sao? Vì nó sẽ giúp cho chúng ta có thể hiểu rõ được vấn đề mà đề bài yêu cầu, nó khiến cho bố cục và luận điểm trở nên rõ ràng, hợp lý. Dựa vào đó, chúng ta sẽ nắm được ý chính, nội dung nổi bật cần làm sáng tỏ và các ý phụ bổ sung. Các bạn học sinh ngày nay nên thay đổi việc “cắm đầu viết”, thành thói quen lập dàn ý.