Mở bài
Giới thiệu tác giả, tác phẩm
Ngô Tất Tố là một trong những tác giả nổi tiếng của văn học hiện thực Việt Nam giai đoạn trước cách mạng tháng Tám 1930 – 1945. Ông có nhiều tác phẩm đặc sắc, ấn tượng hơn cả là tác phẩm “Tắt đèn”. Phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ ta sẽ thấy đây là đoạn trích phản ánh nội dung chủ đạo của tác phẩm và làm nổi bật nhân vật chị Dậu – người phụ nữ tiêu biểu cho thân phận người phụ nữ nông dân trong xã hội cũ đầy rẫy bất công, bị áp bức và dồn tới bước đường cùng.
Tác phẩm “Tắt đèn” nói chung và đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”nói riêng là bản án chân thực và chan hòa nước mắt cùng lòng căm phẫn của người nông dân dưới chế độ thực dân nửa phong kiến. Về nhan đề đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”, thì đây là câu tục ngữ nói lên quy luật tự nhiên, khi nước dâng cao thì bờ ắt sẽ vỡ; được Ngô Tất Tố dùng với ý nghĩa xã hội sâu sắc, đó là khi những người nông dân bị áp bức quá đáng, bị chèn ép đến đường cùng thì họ phải mạnh mẽ đấu tranh chống lại bất công.
Thân bài
Phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ chi tiết
Bối cảnh của đoạn trích là làng Đông Xá những ngày người nông dân bị bọn lí chủ, cường hào thúc giục sưu thuế. Gia đình chị Dậu có hoàn cảnh khó khăn nhất nhì trong làng. Mức sưu thuế chúng ép gia đình chị phải nộp cao vô lí, không thể trả nổi nên chũng bắt trói anh Dậu và đánh đập anh Dậu đến kiệt quệ. Để cứu chồng, chị Dậu phải bán đi đàn chó và cả đứa con gái lớn cho nhà Nghị Quế. Như vậy khi phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ ở ngay phần đầu, ta thấy chị Dậu là một phụ nữ nông dân thất học nhưng lại tháo vát, mạnh mẽ gánh vác chuyện gia đình và hết lòng vì chồng.
Luận điểm 1: Chị Dậu giàu đức sự hy sinh và yêu thương chồng con hết mực
Để cứu chồng, chị phải đau đớn đứt ruột bán con, bán cả đàn chó, nhưng bọn lí trưởng bất nhân lại ép chị Dậu phải đóng sưu thuế cho cả người em chồng đã mất. Những tiếng kêu lên uất nghẹn của chị Dậu khi bị dồn đến đường cùng khiến người đọc không kìm được nước mắt: “Ối trời ơi! Tôi bán cả con lẫn chó và hai gánh khoai mới được hai đồng bảy bạc. Tưởng rằng đủ tiền nộp sưu cho chồng, thì chồng khỏi bị hành hạ đêm nay. Ai ngờ lại còn suất sưu của người chết nữa! Khốn nạn thân tôi! Trời ơi! Em tôi chết rồi còn phải đóng sưu hở trời?…”
Và đây cũng chính là tình huống dẫn đến cảnh “tức nước vỡ bờ”. “Tức nước” bởi chính sách vô lý, tàn ác của bọn tay sai và bọn thực dân Pháp cùng với thủ đoạn bóc lột đến tận xương tủy người nông dân nghèo khốn khổ của gia đình Nghị Quế. Đồng thời, không thể kể đến hành động đánh trói ác độc, vô nhân tính của bọn lí tưởng, bọn tuần đinh đối với anh Dậu, chị Dậu.
Khi bị dồn đến đường cùng, bao nhiêu nỗi uất ức, đau đớn bấy lâu bỗng tràn ra. Chị Dậu trở nên mạnh mẽ, không còn sợ hãi trước bọn quan tham. Khi anh Dậu bị bắt trói ném ở sân đình nằm khóc cho số phận gia đình mình, cho em trai đã khuất, thì chị Dậu lại mạnh mẽ khuyên lơn chồng, rằng: ‘Thịt người tanh không ai ăn được, thầy em cứ yên tâm nằm nghỉ không phải lo lắng gì cả’.
Phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ đến đây có thể thấy, nước đã dâng cao, việc “vỡ bờ” ắt sẽ chẳng mấy chốc sẽ diễn ra. Chị Dậu người phụ nữ vốn nghèo khổ lại phải chịu nỗi đau đứt ruột khi phải bán con để cứu chồng, nhưng cuối cùng lại bị áp bức hết sức vô lí. Khi đã đánh anh Dậu đến thân tàn ma dại, bọn lí trưởng vất anh giữa đình. Thương hoàn cảnh khốn khó, hàng xóm cho bát gạo để chị Dậu nấu cháo cứu lấy tính mạng chồng. Một bát cháo lúc này với anh Dậu không chỉ là thức ăn mà còn là một phương thuốc.
Nhưng lúc anh Dậu vừa tỉnh lại, run rẩy cầm bát cháo định ăn thì bọn lí trưởng mang theo dây thừng, roi song hùng hổ ập vào nhà. Chúng hét lên như lũ quỷ dữ “Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!”
Cái giọng khàn khàn của tên lí trưởng, như tiếng thét của lũ âm binh nơi âm phủ, mới chỉ được yên một vài giờ, anh Dậu còn chưa hoàn toàn thoát khỏi cõi chết thì chúng lại kéo đến áp bức, hành hạ. Anh Dậu lúc này “lăn đùng ra đó, không nói được câu gì”. Đến mức này nhưng chúng chẳng chút mủi lòng, mà còn chửi bới, dọa nạt chị Dậu. Chúng thô bạo gọi “mày” xưng “cha” rồi “ông” với chị Dậu. Để thúc ép sưu thuế, bọn lí trưởng dọa sẽ dỡ nhà và đòi trói anh Dậu mang ra đình thêm lần nữa. Khi không thấy anh Dậu phản ứng, tên cai lệ giật lấy dây thừng từ người nhà lí trưởng rồi cứ phăng phăng chạy đến chỗ anh Dậu định đánh. Khi chị Dậu ngăn cản, hắn tàn ác đềm vào ngực chị rồi tát vào mặt chị. Nhưng vì ý thức được thân phận nhỏ mọn, nghèo khó, chị Dậu nhẫn nhịn, van xin bọn chúng tha cho chồng, rồi đỡ đòn cho chồng.
Luận điểm 2: Hành động đứng lên đấu tranh, chống lại cường quyền của chị Dậu
Phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ ta thấy khốn thay, chị càng nhẫn nhịn càng lùi lại, tên cai lệ càng hung hăng, càng la hét dọa nạt. Hắn vừa đánh, vừa chửi lao về phía anh Dậu. Và lúc này, hành động của hắn đã khiến “tức nước vỡ bờ”. Sau khi chịu đựng bao uất ức, căm phẫn trước sự thô lỗ, khốn nạn của bọn tay sai khi hắn nói “mày định nói cha mày nghe đấy à”, “trói cổ thằng chồng lại” và không ngừng sầm sập vào đánh anh Dậu; chị Dậu không thể tiếp tục nhẫn nhục nữa. Chị Dậu bỗng túm lấy cổ áo tên cai lệ mà dúi ra cửa, khiến hắn “ngã chỏng quèo trên mặt đất” còn miệng vẫn không thôi lảm nhảm thét lên “trói vợ chồng kẻ thiếu sưu!”
Với hành động mạnh mẽ, can đảm của chị Dậu, Ngô Tất Tố đang gửi gắm biểu tượng về người phụ nữ nông dân hiền hành, chân chất, luôn yêu thương gia đình nhưng luôn sẵn sàng chống lại cái bất công. Qua đó ta còn thấy được, bọn tay sai cường hào vốn chỉ cậy quyền, bạo lực còn bản chất, chúng hèn yếu, đê hèn ngay cả hình dáng bề ngoài lẫn tinh thần.
Tình huống phản kháng của chị Dậu khiến bọn cường hào bất ngờ, bởi chị chống cự mạnh mẽ, hùng hồn đến thế. Trước khi bọn cai lệ kéo vào nhà, chị vẫn còn là người phụ nữ dịu dàng, an ủi, quan tâm, khuyên nhủ chồng “húp ít cháo cho đỡ xót ruột”. Dù chúng quát tháo chị vẫn nhẹ nhàng van xin, vẫn hi vọng rằng bọn lí trưởng có chút tình người mà cảm thông cho hoàn cảnh gia đình chị. “Nhà cháu đã túng lại phải đóng cả suất sưu cho chú nó nữa, nên mới lôi thôi như thế. Chứ cháu có dám bỏ bê tiền sưu của nhà nước đâu…” Chị hiểu hoàn cảnh mình như vậy, nên đã nói điều nhỏ nhẹ, mong được thương tình. Nhưng chúng là những kẻ không có lương tri, không có tình người. Bởi nếu là người có lương tri hẳn trước gia cảnh khốn khó ấy của gia đình chị Dậu, đã không nỡ đọa đầy, không nỡ dồn họ đến mức đường cùng. Điều mà chúng biết làm chỉ là nói lời thô tục, quát tháo dọa nạt người khác, áp bức đánh người nông dân. Phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ ta thấy, vì hiểu hoàn cảnh mình ban đầu chị luôn gọi “ông” và xưng “cháu” và hai lần xin chúng “làm phúc” vì “Nhà cháu đã không có, xin ông xem lại…” Nhưng dù chị có cố gắng kìm nén bao nhiêu, thì bọn tay say cậy quyền thế mà hành xử bất công, đẩy chị đi đến bước đường cùng.
Vì vậy, đến lúc này tình huống không thể nào khác đi. Sau khi bị tên cai lệ đánh và chúng một mực không buông tha cho anh Dậu, chị Dậu đã vùng lên quyết liệt chống lại bọn chúng. Chị Dậu lúc này không còn xưng “cháu” gọi “ông” mà chuyển sang gọi “mày” rồi xưng “bà”. Chị nói những câu mạnh mẽ, đanh thép áp đảo bọn cai lệ “Ông không được phép” rồi “Mày trói ngay chồng bà đi bà cho mày xem”. Và nói là làm, chị vùng lên đánh ngã những kẻ khốn nạn nhân danh đại diện cho ách thống trị tàn ác, vô nhân tính.
Chị Dậu đã phải chịu đựng quá nhiều tủi nhục, khổ sở, đau đớn, lòng căm thù của chị đã lên đến đỉnh điểm. Vì vậy dù chồng can ngăn, nhưng chị nói: “Thà ngồi tù. Để cho chúng làm tình, làm tội mãi, không chịu được”. Câu nói này của chị Dậu chính là lời thách thức, bởi chị không còn sợ gì nữa, đã phải khốn khổ quá nhiều.
Như vậy, phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ ta thấy Ngô Tất Tố đã dùng một quy luật tự nhiên để phản ánh quy luật xã hội, đó là “ở đâu có áp bức thì ở đó có đấu tranh”. Đây là sự tinh tế, tài năng của Nguyễn Tất Tố trong xây dựng tình huống, đặt tên chủ đề, phản ánh hiện thực và kêu gọi đấu tranh chống lại cái bất công, cái vô nhân đạo trong xã hội cũ. Điều này càng được khẳng định chắc chắn khi Nguyễn Tuân đưa ra nhận xét: “Cách viết lách như thế, cách dựng truyện như thế, không phải là phát động quần chúng nông dân chống quan Tây, chống vua ta còn là cái gì nữa?” Và hành động của chị Dậu chính là minh chứng cụ thể, chân thực nhất khi chị đã vùng lên đánh lại, chống lại bọn cường hào lí trưởng, những kẻ tay sai khốn nạn của chệ độ thực dân nửa phong kiến.
Kết luận sau khi phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ
Thực tế khi kết thúc đoạn trích “Tức nước vỡ bờ”, nhân vật chị Dậu của Ngô Tất Tố vẫn chưa hoàn tất. Nhưng chính từ đoạn trích này, vẻ đẹp trong tính cách, tâm hồn và vẻ đẹp của sự mạnh mẽ, cứng cỏi đứng lên đấu tranh của chị Dậu được khắc họa rõ nét. Đây là những phẩm chất, những nét đẹp đáng trân quý của người phụ nữ nông dân nói riêng và người nông dân nói chung, là tiền đề để đi đến cách mạng.
Phân tích nhân vật chị dậu trong đoạn trích tức nước vỡ bờ có thể kết luận rằng, cái hay của đoạn trích này là chính là cách Ngô Tất Tố xây dựng tình huống truyện, nơi mà các nhân vật phát triển tính cách theo từng thời điểm, cả nhân vật chính diện lẫn phản diện. Và qua đoạn trích ta cũng thấy được, chị Dậu dù là người phụ nữ thất học nhưng lại điển hình cho người phụ nữ Việt Nam truyền thống, mạnh mẽ, giàu đức hy sinh.